"სად აფარებენ თოლიები თავს წვიმაში..." (გურამ ოდიშარიას მოთხრობიდან "სოხუმში მოსალოდნელია წვიმა")

გზას გურამ ოდიშარიას ბინისკენ მივყავარ... ნუცუბიძის ფერდობის ერთ-ერთი კვარტლის შემაღლება... ვფიქრობ: როგორ არ ჰგავს აქაურობა მწერლის "ქალქალაქ" სოხუმს... ბატონ გურამს, როგორც თვითონ წერს, "ექვსი თუ შვიდი ათასი წვიმა" უცხოვრია. მისი მყუდრო ბინის ფანჯრებზე წვიმის თითოეული წვეთი აგონებს, რომ თბილისსა და სოხუმში ერთდროულად ტირის ცა... ალბათ ამიტომაცაა, რომ მე-18-ე კორპუსის მე-10 სართულზე პატარა სოხუმი გააშენა: მარადმწვანე დეკორატიული პალმებით, გვიმრებით, სოხუმის სანაპიროდან აფხაზი მეგობრის მიერ გამოგზავნილი ქვებით, აფხაზეთის ცასავით ზღვისფერი აკვარიუმებით... კუთხეში თემურ სხულუხიას ნაჩუქარი ტილო _ პატარა ბესლეთი შავ ზღვას უერთდება _ ადვილად მიხვდებით ფერების აქცენტს.
_ ბატონო გურამ, თქვენი წიგნების ძირითადი თემა აფხაზეთის ომსა და იმ დიდ ტკივილს ეხმიანება, რომელიც დღემდე შეუხორცებელ იარად ამჩნევია ქართულ მიწას და ცნობიერებას. მოთხრობა "ძმისშვილში" წერთ: "ამ ომის დამთავრების შემდეგ არავინ იქნება ბედნიერი _ არც ერთი კაცი და არც მთელი კაცობრიობა..." სხვაგან ასეთ რამეს გვიცხადებთ: "ომმა გამოსცადა თითოეული ჩვენგანი... როგორც ყოველ დროს და ყველგან, აფხაზეთშიც დამარცხდა ომი"...

_ აფხაზეთის ომს არსებობის უფლება არ ჰქონდა, თუმცა ისტორიას ლირიკა არ უყვარს... ტანკების შემოსვლის დღიდანვე ვგრძნობდი, რომ უდიდესი კატასტროფის წინაშე აღმოვჩნდით, მაგრამ საფრთხე და შიში ადრეც იყო. ომის საშინელებების გამოვლის შემდეგ ყველაზე ვიყავი ნაწყენი, გაბრაზებული. ტკივილი ფურცელზე გადამქონდა, მანამდე მარტო ლექსებს ვწერდი და სოხუმში ვაქვეყნებდი. ნანახმა და განცდილმა 1993 წელს გამოცემულ წიგნში "დევნილთა უღელტეხილში" ჰპოვა მკითხველთან მისასვლელი გზა. ამის შემდეგ ჩემთან დევნილები მოდიოდნენ, მიჰყვებოდნენ თავიანთ ამბებს. ერთხელაც სოხუმელმა ქალბატონებმა მიამბეს ჩემი გაზრდილი ბიჭის თენგო ვადაქარიას სიკვდილის შესახებ. თენგო არც ცის იყო, არც _ მიწის, საოცრად ხატავდა. ომის დროს ნახატები ვერ მიატოვა. საშინელი დღეების ქარ-ცეცხლისაგან თავის აფხაზ მეგობარს ვოვას იცავდა, ქართველ მარადიორებს (სამწუხაროდ, ბევრნი იყვნენ...) არ აძლევდა მისი მოკვლის საშუალებას. სოხუმის დაცემის შემდეგ ვოვას უთქვამს, თენგო, ახლა მე დაგიცავო. მართლაც, აფხაზი მეომრებისთვის უთქვამს, ამ კაცმა გაჭირვებისას მომიარა და ხელი არ ახლოთო. მათ თითიც კი არ დააკარეს თენგოს, მაგრამ აფხაზი და ქართველი მეგობრები გააფრთხილეს, რომ სამ-ოთხ დღეში მკვლელები მოვიდოდნენ და არ დაინდობდნენ ვოვას იმედად დარჩენილ ახალგაზრდა მხატვარს. სამწუხაროდ ასეც მოხდა: არც მინდა მკვლელების ეროვნება ვთქვა, ისინი ისედაც სძულს მთელ საქართველოს. მათ მიუყენებიათ კედელთან თენგო, ვოვა გადაფარებია მას: არ მოკლათ, კარგი ქართველიაო. სწორედაც კარგი ქართველები უნდა მოვკლათ, ცუდები არც თვითონ უნდათო. ვერაფერი მოახერხეს მკვლელებმა, ვოვა არ შორდებოდა თენგოს. ბოლოს აფხაზს უთქვამს: რახან სიკვდილი არ აგვცდება თქვენი ხელიდან, ჯერ მე მომკალითო. მათაც სავსე მჭიდის ნახევარი ვოვაზე დაცალეს, მეორე ნახევრით კი თენგო დაცხრილეს. ამ ტრაგიკულ შემთხვევას თურმე სარდაფში დამალული ქალბატონები შეესწრნენ, რომლებმაც მთელი სიმძაფრით გადმომცეს ეს ამბავი. თენგო საკუთარი სახლის ეზოში, ვაშლის ხის ძირას დაუსაფლავებიათ. ამ ისტორიამ მთლიანად შეცვალა ჩემი დამოკიდებულება აფხაზეთის ტრაგედიისადმი, მივხვდი, რომ ომს არა მარტო მკვლელები, არამედ გადამრჩენლებიც, სხვა ადამიანებისათვის თავგანწირული პიროვნებებიც ჰყავდა. ამ გარდატეხამ ასახვა ჰპოვა ჩემს შემოქმედებაზეც _ რამდენიმე წელია, მსგავს ფაქტებს ვეძებ, ადამიანები თავადაც მიყვებიან თავგანწირვის ისტორიებს.... ამიტომაც მიმაჩნია, რომ ომმა აფხაზეთში საკუთარი თავი დაამარცხა.

_ ალბათ თარასხანის, ვალერისა და გივის ურთიერთობაც "ძმისშვილში" ამის კიდევ ერთი დადასატურებაა... "ერთ დროს აუცილებლად შერიგებაზე მიდგება საქმე და მაშინ ჩემი სიტყვა მოიგონე _ პატიების უფლება მხოლოდ მსხვერპლს აქვს", _ ეუბნება ოჯახის უფროსი აფხაზი შვილიშვილის გადამრჩენელ ქართველ მეომარს. სამწუხაროდ, მიზეზთა გამო პრობლემისადმი ამდაგვარ მიდგომას მოლაპარაკებათა პოლიტიკურ მაგიდასთან ნაკლებად ვისმენთ. რა პერსპექტივა აქვს კონფლიქტის მოგვარების საკითხში სახალხო დიპლომატიას?

_ მოლაპარაკებებისას პრობლემას წმიდა პოლიტიკური კუთხით განიხილავენ, ერთი მხარე აცხადებს, რომ ორჯერ ორი ოთხია, მეორე კი ამტკიცებს, სამჯერ სამი ცხრაა _ ყველას თავისი სიმართლე აქვს და საკითხის გარშემო მსჯელობა ამით მთავრდება, ადამიანური ურთიერთობებისათვის კი დრო და სურვილი არ არის. ავსტრიაში მშვიდობის უნივერსიტეტში შლაინინგის პროცესის ფარგლებში პოლიტიკოსებს უშუალო გარემოში ახვედრებენ ერთურთს, არავის აქვს უფლება იმ შეხვედრიდან ციტირება გააკეთოს, მედიის წარმომადგენელთა დასწრებაზე კი ლაპარაკიც ზედმეტია. ამ სახითაც შეხვდნენ ქართველი და აფხაზი პოლიტიკოსები ერთმანეთს, მაგრამ არც ამგვარ ურთიერთობას გამოუღია ხელჩასაჭიდი შედეგი. კონფლიქტი, შეიძლება ითქვას, "გაყინულია". სახალხო დიპლომატიის ფარგლებში კი ისტორიკოსები, მწერლები, ჟურნალისტები, სხვა პროფესიის ადამიანები ხვდებიან ერთმანეთს, ხდება ინფორმაციის გაცვლა, არასამთავრობო ორგანიზაციები ერთობლივ პროექტებს ახორციელებენ, რაც გარკვეულწილად ამცირებს მანძილს ხალხებს შორის. არის კიდევ ჭეშმარიტი სახალხო დიპლომატია: ენგურს გაღმა და გამოღმა მყოფი ადამიანები ხვდებიან ერთმანეთს, უზიარებენ ტკივილს, წუხილს, სიხარულს, იმედს, რომ ისევ დადგება ერთად ყოფნის დრო. სამწუხაროდ, დაახლოების ეს ვიწრო ბილიკი მიზეზთა გამო ვერ გაფართოვდა. არც ჩვენ, კონფლიქტის ამგვარი გზით მოგვარების მოსურნე პირებს, არ გვაქვს ილუზია, რომ სახალხო დიპლომატია სრულად მოუვლის პოლიტიკურ დაპირისპირებასა და ომის იარებს. შეიძლება იმგვარადაც მოხდეს, რომ დიდმა სახელმწიფოებმა საქართველოსთან და აფხაზეთთან შეთანხმებით, კონფლიქტის ორივე მხარისათვის ხელსაყრელი პირობები ჩამოაყალიბონ, შესაძლებელია, იმგვარ დოკუმენტებსაც მოეწეროს ხელი, რომელმაც საფუძველი შექმნას დაპირისპირების აღმოსაფხვრელად, მაგრამ თუ ადამიანები ისევ სიძულვილითა და შიშით შეხედავენ ერთამენთს, ხელმოწერილი საბუთები ქაღალდის ნაგლეჯებად დარჩება. ჩვენდა გასახარად უნდა ვთქვა, რომ სახალხო დიპლომატიას გაცილებით დიდი ასპარეზი აქვს, ვიდრე ყარაბაღში ან თუნდაც კოსოვოში. სომხებსა და აზეიბაიჯანელებს სძულთ ერთმანეთი, ყარაბაღი სრულად იზოლირებულია: ნათესავებმა, მეგობრებმა, ახლობლებმა არ იციან ერთამანეთის ასავალ-დასავალი; ყოფილი იუგოსლავიის ტერიტორიაზე სამხედრო დაპირისპირებების დროს ადამიანები გაუგონარ სისასტიკეს ჩადიოდნენ: ცოცხლად ხარშავდნენ ჩვილ ბავშვებს, მოწინააღმდეგეებს თვალებს თხრიდნენ და ქვაბში ყრიდნენ... აფხაზეთშიც ხდებოდა სამხედრო დანაშაულობანი, მაგრამ არა ამ ფორმით. ქართველებმა აფხაზეთის ომის დროინდელი მითი შევქმენით: აფხაზები ჩვენი ბიჭების მოჭრილი თავებით ფეხბურთს თამაშობდნენ სტადიონზეო... მინდა გითხრათ, რომ დიდი ხნის კვლევა-ძიებისა და პროკურატურის არქივებში მუშაობის მიუხედავად, მსგავსი ფაქტი არ დასტურდება... შეიძლება ამის განმცხადებელი საბუთი შემდეგში აღმოაჩინოს ვინმემ... ყარაბაღსა და კოსოვოს აფხაზეთის კონფლიქტთან შედარებისას კიდევ ერთ რამეს უნდა გაესვას ხაზი: უცხოელი ექსპერტები გაკვირვებას გამოხატავენ ჩვენს კონფლიქტებთან დაკავშირებით, აღნიშნავენ, რომ ქართველები და აფხაზები ერთი საზოგადოება, ერთი კულტურის წარმომადგენლები ვართ. მსგავსი გარემოებები აძლიერებენ სახალხო დიპლომატიის მნიშვნელობას ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის მოგვარების საქმეში.

_ "დევნილთა უღელტეხილში" წერთ, რომ თქვენ იმ რთულ გზაზე _ უღელტეხილზე გაცილებით ადრე დადგით ფეხი...

_ რა თქმა უნდა, აქ სულიერ უღელტეხილზეა საუბარი. წლების განმავლობაში არ მტოვებდა დიდი საფრთხისა და შიშის გრძნობა. ტყვიების ზუზუნისა და ბევრისთვის საბედისწერო გზის გავლის შემდეგ თბილისში სიბნელე, შიმშილი, სიცარიელე, გაჭირვება დაგვხდა. უბედურება უბედურებას მოსდევდა._ რატომღაც მგონია, რომ ახლაც კი ჩვენ ისევ გაყინულ და სიკვდილჩასაფრებულ გზას გავდივართ.... და მაინც, როგორ წარმოგიდგენიათ ქართველების აფხაზეთის მიწაზე დაბრუნება?_ ისე ნამდვილად არ დავბრუნდებით, როგორც ეს პოპულარულ კლიპშია გადმოცემული: დევნილები _ ძველი მანქანებით, მეორე მსოფლიო ომის დროინდელი ჩემოდნებით, ხალიჩებით... ბევრი ცნობილი ტელესახე _ მოტოციკლებით, უცხოური მანქანებით, ლამის კოსმოსური ხომალდებით. გახსოვთ ალბათ "სოხუმში დაბრუნებაში" ვწერ, რომ ჩვენ დავბრუნდებით მანქანით, გემით, თვითმფრინავით და ასე შემდეგ. ზემოთ ხსენებული კლიპის ნახვის შემდეგ ბევრი გამინაწყენდა, მირეკავდნენ, გურამ, ეს როგორ ჩაიდინე, შენ დაეხმარე ამ კლიპის გადაღებაში, აბუჩად რომ არის დევნილი ხალხი აგდებულიო?! არადა, ჩემთვის არავის უთქვამს, აფხაზეთზე კლიპის გადაღებას რომ აპირებდნენ და შესაბამისად არანაირი მონაწილეობა არ მიმიღია. ერთიც არის ხაზგასასმელი: არ შეიძლება ღირსების მედლებითა თუ ორდენებით აჯილდოვებდნენ მომღერლებს კლიპში გაღჟერებული ერთი-ორი ფრაზისათვის...

_ ბატონო გურამ, ქართული საზოგადოების დიდმა ნაწილმა შეიძლება არ იცის, რომ თქვენი უშუალო თაოსნობითა თუ მონაწილეობით ქართველებსა და აფხაზებს შორის არაერთი ხიდი გაიდო კულტურის სფეროში. რითი დაიწყო აფხაზურ მხარესთან ამგვარი ურთიერთობა?

_ ათი წლის წინ "სოხუმში დაბრუნება" რუსულად გამოიცა და გავრცელდა აფხაზეთში. წიგნმა დიდი გამოხმაურება გამოიწვია: მაშინ ინგლისელები გვშუამდგომლობდნენ სახალხო დიპლომატიის კუთხით. აფხაზებს ჰკითხეს, ვისთან ისურვებდით შეხვედრასო, მათ უპასუხეს, გურამ ოდიშარიასთანო. "დევნილთა უღელტეხილის" თარგმნის შემდეგ აფხაზებმა გაიგეს, თუ რა გადავიტანეთ ჭუბერ-საკენის გზაზე _ მათთან ხომ მსგავსი ფაქტები გაცხადებული არ იყო?! პროექტის ფარგლებში, თორმეტკაციან ჯგუფში ორი სოხუმელი აღმოვჩნდით: მე და მანანა დარჯანია. იმ დროის შემდეგ ოცდაათამდე შეხვედრა გაიმართა. აღსანიშნავია, რომ აღნიშნული პროექტი აერთიანებს მთელი ამიერკავკასიის კონფლიქტურ მხარეებს. აფხაზეთში მოღვაწეობს ბათალ კობახია, რომელთან ერთად შევძელით ქართველ და აფხაზ მწერალთა ნაწარმოებების კრებულის გამოცემა; სულ ცოტა ხნის წინ პროექტის მასშტაბი გავაფართოვეთ და გამოვეცით ქართველ, აფხაზ, ოს, აზეიბაიჯანელ და სომეხ მწერალთა ნაწარმოებების კრებული. წიგნი ხუთი ლიტერატურის, ხუთი ხალხის წარმომადგენლებს აერთიანებს. მსგავსი გამოცემებით ვგებულობთ ერთმანეთთან კონფლიქტურად განწყობილი ხალხების გულისტკივილს, წუხილს, ვისახავთ იმედებს. სახალხო დიპლომატიაში კულტურის ჩართვამ დადებითი ნაყოფი გამოიღო: გაიმართა მხატვართა ერთობლივი გამოფენა; თემურ ჩხეიძემ ჩემი პიესა "ზღვა, რომელიც შორია" დადგა. სპექტაკლის ჩანაწერი სოხუმის უნივერსიტეტში აჩვენეს. პიესაში აფხაზი გმირი ბევრ საგულისხმო აზრს გამოთქვამს ორი ხალხის ბედზე, რამაც დააფიქრა ენგურსგაღმა მცხოვრებნი... ერთობლივი კრებულის გამოცემის შემდეგ მე და ბათალ კობახია ყარაბაღში, ერევანში, ბაქოში ჩავედით _ მსგავსი ღონისძიებები მშვიდობისა და ურთიერგაგებისაკენ უბიძგებენ ხალხებს. ამერიკული თუ ევროპული კინოინდუსტრია ბალკანეთის კონფლიქტებზე იღებს ფილმებს: თუ როგორი სისასტიკით უსწორდებიან მოწინააღმდეგეები ერთმანეთს. რატომღაც არავინ ინტერესდება კავკასიური შემწყნარებლობით, ღირსების ქართველური თუ აფხაზური მაგალითებით... იცით, ქართველი და აფხაზი მწერლები ერთად რომ დავდივართ ხან აზეიბაიჯანში, ხან სომხეთში, მათ უკვირთ, მტრები როგორ დადიხართ მხარდამხარ, როგორ იტანთ ერთმანეთსო?! ამით ჩვენ გარკვეულწილად მაგალითიც კი ვართ სხვებისთვის.

_ თქვენი სიტყვებით რომ ვთქვათ, "ახლადგამოღვიძებულ თუ სანახევროდ გამოღვიძებულ დედამიწაზე" სოხუმი თქვენი "ქალქალაქია". "როდესაც სოხუმს აწვიმს, მაშინ მთელ დედამიწას აწვიმს"... რამდენი რამე გაქვთ სოხუმისთვის სათქმელი...

_ დარჩენილ ცხოვრებას სოხუმთან საუბარში გავატარებდი... მარტო იქ ვამბობ სიტყვას "მოვედი". სოხუმში სულ სხვა სინათლე და სითბოა. ზღვა მზის სხივებს ირეკლავს და ფერებიც უფრო ექსპრესიულია, სიმწვანე ზეიმში გადადის. ერთხელ საოცრად მოთოვა _ ვარდისფერგადაკრული მზე ლურჯ ზღვაში ეშვებოდა, თოვლი სითეთრით ქალის კანს მოგაგონებდათ... კოსმიური კოსმეტიკით მხიბლავდა სოხუმი და გაგრა... ზღვის უზარმაზარ სივრცესთან ხომ ლაპარაკიც შეგიძლია? ტკივილამდე მონატრებულ კუთხეში ქართველთა და აფხაზთა სიწმინდეებია, რომელთა შენებასაც საუკუნეები მოვანდომეთ, ერთად ვაგებდით, ვქმნიდით სიყვარულით, მხარში დგომით... დღეს უკვე ძალიან ბევრი რამ დაგვიგროვდა სათქმელი, გასაზიარებელი... ერთად ყოფნამდე სიყვარული მიგვიყვანს.
2007 წელს გამოცემული წიგნიდან "გაუცხოების პლანეტა":"როგორი დიადი გრძნობაა _ თუნდაც ორიოდე წამით მაინც იკარგებოდე სინდისის კოსმიურ კიდობანში..." დავტოვე ბატონი გურამის თბილისური სოხუმი...

ჩემი მასპინძელი კი კიდევ დიდხანს იფიქრებს და იღვაწებს ქართველებისა და აფხაზების საკეთილდღეოდ, მთელ ქვეყანას გააგონებს, რომ "სოხუმში მოსალოდნელია წვიმა"...

ნაჩუქარ წიგნებზე წარწერა: "უმცროს მეგობარს სოხუმში შეხვედრის იმედით"...

და კიდევ იკითხავთ "სად აფარებენ თოლიები თავს წვიმაში"?

კინო კინოზე ლაჟვარდოვან სანაპიროზე

კანის 62-ე საერთაშორისო კინოფესტივალმა დაამტკიცა, რომ კინემატოგრაფია მომავალს წარსულის თვალით უყურებს: ორი მსოფლიო ომის კვალი ჯერ კიდევ დიდად ამჩნევია ევროპულ და ზოგადად, მსოფლიო კინემატოგრაფიას. საავტორო კინო, რომლის აპოლოგეტადაც ითვლება ყველაზე პრესტიჟული ფესტივალი, შინაგანი დრამატიზმით, სიმძაფრით და ემოციურობით ინტელექტუალების ნამდვილ ასპარეზად რჩება.
„ბებერ“ ევროპას არაფერი ავიწყდება, პირიქით, საკუთარ შეცდომებს მეტად უფიქრდება და შინაგანად მონანიებულის თვითგვემასაც კი განიცდის. დიდ რეჟისორებსაც რეფლექსაციის პერიოდი უდგათ, თითქოს ძველ ფილმებს ხელახლა იღებენ, თუმცა მეტი პოლიტკორექტულობით და ნაკლები რადიკალიზმით.
არც სენსაციურობა და ეპატაჟურობა დააკლდა კანს 13-დან 24 მაისამდე - დანიელმა ლარს ფორნ ტრიერის სისხლიანმა „ანტიქრისტემ“ კიდევ ერთხელ აღაშფოთა საზოგადოება, ფესტივალის მთავარი პრიზის „ოქროს პალმის დროს“ მფლობელმა მიხაელ ჰანეკეს „თეთრმა ბაფთამ“ კი ფაშიზმის ჩასახვასა და გამანდგურებელი იდეოლოგიის არსზე დააფიქრა საზოგადოება. „თეთრი ბაფთა“ ერთ გერმანულ სოფელში მომღერალი ბავშვებისა და მოზარდების ისტორიაზე გვიყვება. პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ კი ახაგაზრდებს ნოტების ნამცვლად იარაღი უჭირავთ ხელში, სიმღერის ნაცვლად კაცა კვლას სწავლობენ - ომი მეოცნებეებს მებრძოლებად აქვს, სისასტიკისა და კაცთმოძულეობის „მოციქულებად“. ხანეკეს თქმით, ფილმი აშიშვლებს ყველა სახის ტერორიზმს, „იქნება ეს პოლიტიკური თუ რელიგიური“.
„ჩემი ცოლი ხშირად მეკითხება, ბედნიერი ვარ თუ არა. მიჭირს პასუხის გაცემა: ბედნიერება - იშვიათი რამაა. მაგრამ ახლა შემიძლია ვთქვა, რომ ნამდვილად ძალიან ბედნიერი ვარ“, - განაცხადა ხანეკემ ფრანგულად დაჯილდოების ცერემონიალზე „ოქროს პალმის რტოს“ გადაცემისას.
სულ ფესტივალზე 32 ქვეყნის 52 ნამუშევარი იყო წარმოდგენილი, მათგან 46 საზოგადოებას პირველად წარუდგინეს.
სტუდია Pixar-ის მიერ გადაღებული ფილმი “ზევით“ პირველი 3D-ნამუშევარი გახდა, რომელსაც წილად ხვდა პატივი, გაეხსნა კინოფესტივალი. სახალისო ფილმი 78 წლის მოხუც მამაკაცზეა, რომელიც სახლზე ბუშტებს დაამაგრებს და ამგვარად გადაწყვეტს სამხრეთ ამერიკაში გაფრენას. გარკვეული სიმბოლო იკითხება ფესტივალის ასეთი დასაწყისით - კანზე ხომ, ძირითადად, უკვე დაბრძენებული ინტელექტუალები დააჯილდოვეს, რომელიც მულტფილმის ბაბუას მსგავსად, დაფრინავენ კინემატოგრაფიის სამყაროში კონტინენტიდან კონტინენტზე, იდეიდან იდეაზე, პრობლემიდან პრობლემაზე, კრიზისიდან კრიზისზე.
62-ემ წინამორბედებს მოკრძალებულობითაც გაუსწრო: ეკონომიკური კრიზისი კანის ლაღვარდოვან სანაპიროსაც დაეტყო, სტუმრებისთვის გათვალისწინებული პომპეზური საღამოები უფრო „მიწიერი“ გახდა, „ადამიანები უფრთხიან ისეთ ადგილებში გამოჩენას, სადაც მათი ხილვა ასოცირებული იქნება სიმდიდრესა და ფუფუნებასთან“, - აღნიშნა კანის ვიცე მერმა დავიდ ლისარმა. წელს არც ჟურნალ Vanity Fair-ის მიერ სასტუმრო „ედენ როკ“-ში შარშან გამართული გრანდიოზული საღამოს მსგავსი მიღება მოწყობილა, თუმცა კანში ალბათ მანამდე დაჯავშნიან სასტუმროებს დღე-ღამეში 36 ათას ევროს ფასად, სანამ იარსებებს კინოფესტივალი და თუნდაც ერთი მილიონერი მსოფლიოში.
63 წლის ისტორიის მქონე ფესტივალის ჟიურის წელს მეოთხედ თავმჯდომარეობდა ქალი, ამჯერად ფრანგი მსახიობი იზაბელ იუპერი. მანამდე კი კანის ავტორიტეტულ ჟიურის სხვადასხვა დროს ლივ ულმანი, ჟანა მორო და ფრანსუაზა საგანი ხელმძღვანელობდნენ. იზაბელ იუპერი თავად არის კანის კინოფესტივალის 2001 წლის „გრან-პრის“ მფლობელი ფილმის „პიანისტის“ მთავარი როლის შემსრულებელი, ეს ფილმიც მიხაელ ჰანეკეს ნამუშევარია.
სკანდალისტებმა კი განგაში ატეხეს: მსახიობმა ქალბატონმა კარგად ნაცნობი რეჟისორის სასარგებლოდ იმოქმედაო... თუმცა, კანზე სხვა ბევრ რამესაც ყვებოდნენ... მონაგონის გარდა, სკანდალისთვის ბევრი რეალური მიზეზიც იყო: ლარს ფონ ტრიერის „ანტიქრისტეს“ ლამის ომი გამოუცხადეს: ფილმის ჩვენებისას ბევრმა დარბაზი დატოვა, ზოგიერთს კი მოსულიერებაც კი დასჭირდა, რამდენიმე დამსწრემ ჟიურის მოუწოდა კიდეც, მოეხსნათ ფილმი საკონკურსო ჩვენებიდან.
როგორც კრიტიკოსები აღნიშნავენ, ფილმში ერთმანეთშია გადაჯაჭვული გლოვის, დანაშაულის, „პირველყოფილი შიშის“ და ოიდიპოსის კომპლექსის თემები.
ფილმის გმირს, სიგიჟის ზღვარზე მყოფი მეუღლე და ვაჟიშვილი ტყეში მდებარე სახლში მიჰყავს, ფიქრობს, რომ გარემო შოკურ თერაპიის როლს შეასრულებს აზროვნებაშერყეული ცოლისთვის და ამასთან, ხელს შეუწყობს დარღვეული ოჯახური ურთიერთობის რეაბილიტაციას. თუმცა, საბოლოოდ, მცდელობას უკუშედეგი მოაქვს. ფილმი მშობლების საძინებლის შავ-თეთრი კადრებით იწყება: მშობლები ვაჟიშვილის თვალწინ ამყერებენ სექსუალურ კავშირს, ფინალურ სცენებშიც ტრიერი სექსუალურ გადახრებზე ამახვილებს ყურადღებას.
„სკანდალები? შესანიშნავია. ვფიქრობ, რომ ფილმით სკანდალის პროვოცირება ბრწყინვალე რამაა. ჩემი ფილმით გამოწვეულ ყველა რეაქციას პატივს ვცემ... ჯერ-ჯერობით არ მცემენ და ესე კარგია“, - ასე გამოხატა საკუთარი დამოკიდებულება საზოგადეობის აღშფოთებისადმი თავად ტრიერიმ. აღსანიშნავია, რომ „ანტიქრისტე“ რეჟისორმა ლეგენდარულ სცენარისტსა და რეჟისორს ანდრეი ტარკოვსკის მიუძღვნა
ფილმმა ჟიურის მოსალოდნელი შეფასება მიიღო - 8 კაციანმა ჟიურიმ „სისხლიან პროვოკაციად“ მონათლულ „ანტიქრისტეს“ სპეციალური „ანტიპრიზი“ გადასცა. სკანდალურობა დანიელი რეჟისორის შემოქმედებითი ხელწერაა, საკმარისია „იდიოტი“ (1998წ.) გაიხსენოთ, რომელმაც პორნოსცენების გამო მაყურებელთა აღშფოთება გამოიწვია. აჟიოტაჟმა კი ტრიერის სასარგებლოდ იმოქმედა - საზოგადეობის რეაქციას ხელი არ შეუშლია ჟიურისთვის, შარლოტა გენზბურგი, „ანტიქრისტეს“ მთავარი როლის შემსრულებელი, 62-ე ფესტივალის საუკეთესო მსახიობ ქალად დაესახელებინა.
კვენტინ ტარანტინოს, პედრო ალმოდოვარის მსგავსად, რადიკალიზმის და ეპატაჟურობის ვნება დროებით (?) მინელდა. მართალია, „სამარცხვინო ნაძირლებში“ ისევ ტარანტინო გვეუსაბრება, მაგრამ დიალოგის გაცილებით დიდი სურვილით: ოკუპირებულ საფრანგეთში ებრაელებისა და ამერიკელების უშიშარი ჯარისკაცი-დივერსანტები მოქმედებენ, ბრედ პიტის ხელმძღვანელობით. ცხადია, ფილმს მთავარი პრიზის აღების რეალური განაცხადი ჰქონდა, ჟიურიმ კი მხოლოდ ავსტრიელი მსახიობის კრისტოფერ ვალტცის შესრულება აღნიშნა და 62-ეს საუკეთესო მამაკაც მსახიობადაც დაასახელა. ტარანტინოს „სამარცხვინო ნაძირლების მსგავსად, ჯილდოს გარეშე დარჩა ესპანელი პედრო ალმოდავარის „გახლეჩილი ჩახუტებაც“. მართალია, ფილმის ჩვენების მეორე დღეს „მძიმეწონიან“ რეჟისორს პრესა კარგად შეხვდა, მაგრამ ეს არ იყო არც 2006 და არც 1999 წლები, როცა მისმა „დაბრუნებამ“ და შედევრმა „ყველაფერი დედაჩემის შესახებ“ გაოცებაში მოიყვანა ყველა. „გახლეჩილი ჩახუტება“ დაბრმავებული რეჟისორის მოგონებების ამსახველი ნამუშევარია... რეალურად, ეს არის კინო კინოზე... სიმპტომატური მოვლენა 62-ე ფესტივალისთვის.
ჟიურიმ „ბებერს“ ევროპას საუკეთესო სცენარის ნომინაციაში „ახალგაზრდა“ აზია ამჯობინა: საუკეთესო რეჟისორად ფილიპინელი ბრიიანტე მენდოსი დასახელდა. მის „კინატაიში“ გმირი მეძავს ჯერ ასო-ასო აკუწავს, შემდეგ კი მოფარებულ ადგილებში მოისვრის.
აზიას სისხლთან ერთად გამბედაობაც დაუფასდა: რეჟისორ ლუ ეს „საგაზაფხულო ციებ-ცხელება“ კომუნისტური ჩინეთისთვის მიუღებელ და ტაბუდადებულ თემებს ეხება, მათ შორის ჰომოსექსუალურ ურთიერთობებსაც. აშკარაა, რომ ფესტივალის პროგრამაში ამ ნამუშევრის ჩართვა და მეტიც, მისი საუკეთესო სცენარის ნომინაციაში გამარჯვება ყველაზე პოლიტიკურ გადაწყვეტილებად შეიძლება ჩაითვალოს. მსოფლიო კინემატოგრაფიაში აღიარებულმა კინემატოგრაფმა ლუ ემ 2006 წელს კანში „ზაფხულის სასახლე“ წარადგინა, ფილმი 1989 წელს პეკინში ტიანიამენის მოედანზე დატრიალებულ სისხლისღვრას ეხება.
ფესტივალის გრან-პრი ფრანგი რეჟისორის ჟაკ ოდიარის „წინასწარმეტყველს“ გადასცეს. 19 წლის არაბ მოზარდზე გადაღებული ნამუშევარი ფრანგულ ციხესა და იქაურ იერარქიაზე მოგვითხრობს.
ჟიურის სპეციალური პრიზით დაჯილდოვდა ალენ რენეს „სარეველა“. ამასთან, 87 წლის ფრანგ კინოკლასიკოსს კინემატოგრაფიაში შეტანილი წვლილისათვისაც გადაასცეს საგანგებო ჯილდო.
ტრადიციულად, კანის კინოფესტივალის ფარგლებში სტუნდენტური კონკურსიც გაიმართა. Cinefondation 1998 წლიდან დაემატა ფესტივალის საკონკურსო პროგრამას. წელს 1400 ნამუშევრიდან საკონკურსოდ სულ 17 ფილმი შეირჩა. პირველი პრიზი და 15 000 ევრო ჩეხი რეჟისორის ზუზანა კირჩნეროვა-შპიდლოვას „ბებიას“ ხვდა წილად, გადასცეს ფილმი ახალგაზრდა გოგონაზეა, რომლიც იძულებულია დაუძულურებულ ბებიას მოუაროს. მეორე ადგილი და 11.5 ათასი ევრო ჩინელი სონ ფანის „ნახვამდის“, მესამე ადგილი და 7.5 ათასი ევრო ებრაელმა იაელ კაიამ და კორეელმა იო სუნ-ხიმ გაინაწილეს ფილმებისათვის „დიპლომი“ და „არ გახვიდე სახლიდან“.
დასასრულ, კანის 62-ე საერთაშორისო კინოფესტივალი, კრიტიკოსთა შეფასებით, ერთ-ერთი საუკეთესო იყო მთელი არსებობის მანძილზე. „არტჰაუსური“ სინემა კვლავაც ევროპის მთავარი მიმართულებაა. მერე რა, რომ ზოგჯერ დიდი რეჟისორებიც იღებენ კინოს კინოზე?!

ყარაბაღული ტყვიის წრე - "გასეირნება ყარაბაღი"-ს მრავალწერტილები

გასული საუკუნის 90-იანი წლების დედაქალაქი...სისხლით აღდგენილი თავისუფლებისა და სისხლითვე დათმობილი ღირსების ნავსაყუდელი…დრო გამოსავლისა და გადარჩენის ძიებისა… ამ ფილმის გმირებიც გზას, ხსნას ეძიებენ _ უბრალოდ მათ არ იციან, რომ ეს ყველაფერი სულაც არ არის თამაში … სადღაც გარბიან, ესრაფვიან… მაგრამ რას, ვის, საით ან საიდან?გოგლიკაც და გიოც ყარაბაღში ზღაპრული გმირებივით ხვდებიან: მნიშვნელობა არ აქვს ამ შემთხვევაში მათ წამლის მორიგი დოზა უნდა წამოიღონ თუ უკვდავების ყვავილი… სოციალური გარემო მათ ავალდებულებს წავიდნენ, ნამდვილ თუ ფსევდოძმაკაცებს ჩამოუტანონ უსაშველო ეიფორიისა და თვითმყოფობის დაკარგვის "მალამო". სხვათა შორის, გარემო გმირებზე სხვაგანაც დიდ ზეგავლენას ახდენს: სომხებთან მძევლად თუ მეგობრად მყოფი გიორგი სწორედ მარტოობის გარემოების გამო იწყებს ფიქრს საკუთარ არსებობასა და დანიშნულებაზე, ეძებს კითხვებზე პასუხებს, ცდილობს, სიტუაციას სხვა კუთხით შეხედოს და მიწას არ მოწყდეს. თუმცა მის ამ ქმედებებს ერთი რამ უმაგრებს ზურგს: თბილისში იანა ელოდება, იანა, რომელიც გიოს მეგობრების თქმით, უბრალო კახპაა და საჩოთიროდ მიაჩნიათ გიოსა და მისი ურთიერთობა. მიუხედავად იმისა, რომ იანა მუდამ გაიძახის, რომ უნდა წავიდეს, უნდა მოშორდეს იქაურობას, გიო მაინც მას ესწრაფვის. მაყურებელს უჩნდება კითხვა: მაინც სად გარბის იანა, მუდმივად რატომ ხრის თვალებს, რატომ არის ასე უტყვი… ასეთი უცხო სახელის გოგო თავადაც უცხოდ მოჩანს ფილმის ეპიზოდებში: ის არ ჰგავს ავხორცობას აყოლილ კაპუეტს, პირიქით, ძველი დროის თავადების საფლავებზე დადგმული ანგელოზის გამოსახულებას უფრო ამსგავსებ, რომელიც გულში სულ პატარა ადგილს ითხოვს. ამიტომაც ებღაუჭება უსუსური ხელებით ასე ძლიერად გიოს… მართლაც, შთამბეჭდავია მდინარეების შესართავთან მდგომი წყვილი… უეცრად იანა ტირილს იწყებს, ჯდება მანქანაში და შორდება გიოს… იქნებ, ამ ადამიანს ტკივილი მოაქვს სხვათათვის, იცის, რომ გიოც დაინტანჯება და ვეღარ იმეტებს საყვარელ ადამიანს გასაწირად. ასეა თუ ისე, იანა უფრო ზმანებას მოჰგავს გიოს ცხოვრებაში, ვიდრე ხორციელს."ომი და მშვიდობა ერთნაირად მიშლის ხელს", _ ამბობს ფილმის ყველაზე ტრაგიკული პერსონაჟი. ბედის ირონიით, პეტერბურგის სამხატვრო აკადემიის კურსდამთავრებული ვალერა დღე-ღამეს ყოფნა-არყოფნის ფიქრში ატარებს. იკითხავთ, განა ამ საკითხზე ფიქრი ადამიანს ტრაგიკულს ხდისო, მაგრამ ვალერას შემთხვევა კლასიკური ლიტერატურის პირველწყაროსგან არსებითად განსხვავდება: ცხოვრების წუმპეში მოხვედრილი კეთილშობილი ადამიანი უმოქმედობის, სრული უძრაობის გამოხატულებაა _ ის შეგუებულია იმ აზრს, რომ "არ ღირს ბედნიერებაზე ოცნება, რამეთუ ის არ არსებობს", _ ეს არის ვალერასეული "სახარების" დედაზრი. ისტორიის კარნახით ერთმანეთზე გადაჯაჭვული ერების ურთიერთმტრობამ ვალერა იარაღს დაუმოყვრა, მას თითქოს ესმის მუდმივად მოკაკანე მანქანის, რომელიც სიკვდილის შიში რომ არა, ჯართის უბრალო გროვად დარჩებოდა: "იარაღს გული აქვს, რომელიც არავის არ უჯერებს", _ უხსნის გიოს. თუმცა ბოლო შვიდი წლის ბატალიების გადატანამ ამ გმირს არნახული სიბრძნე და გამძლეობა შესძინა _ თავისი არსებით, ის აღმოსავლეთის კლასიკურ ბრძენს გვაგონებს, რომელსაც ამქვეყნად არაფერი უკვირს, ელის აღსასრულს და საკუთარ თავს ესაუბრება _ თვითონაც ამბობს ერთგან, რომ გულს შესასვლელი კი აქვს, მაგრამ გასასვლელის ძებნა უაზროაო. ამგვარ დაბრძენებულ მებრძოლთან ხვდება გიო. ადვილი შესამჩნევია, რომ მათი ურთიერთობა ოსტატისა და შეგირდის ტიპურ კავშირს ჰგავს… და მართლაც, გიო ხვდება, რომ აქაც კარგად არის, რომ აქ დამშვიდდა, რომ ყველაფერი ისეა მისაღები, როგორც არის, თუმცა ვალერასგანვე გებულობს, რომ ყველანი მძევლები ყოფილან, ომისა და ზოგადად, წუთისოფლის მძევლები. ვალერასგან განსხვავებით, გიო მოქმედებას იწყებს, ეძებს ლაბირინთიდან გასასვლელს, არიადნას ძაფად კი გოგლიკოსა და საერთოდ, ცხოვრებისადმი პასუხისმგებლობას იყენებს… ის გაიქცევა, გააქცევს სხვასაც, მძევლად აჰყავს ებრაული წარმომავლობის რუსი ჟურნალისტი, რომელიც გიოს, როგორც საცდელ ეგზემლიარს, განუმეორებელი ეთნოხასიათისა და ჩვევების მქონე ადამიან-ექსპონატს აღიქვამს, ალბათ ამიტომაც არ ჰგავს გიოს და მისი ეროტიული ტკბობა იანასთან გიოს სულისმიერ კავშირს, რომელიც ხორცით გადაიცემოდა... გიო, ერთი უბრალო თბილისელი ბიჭი, რომელიც დილიდანვე იმაზე ფიქრობდა, დრო სად გაეტარებინა, არც ისე მცირე ხანში ხდება ადამიანი, არსება, რომელსაც თავისუფლებასთან ერთად სასჯელად პასუხისმგებლობაც ეძლევა, პასუხისმგებლობა საკუთარი თავის, საზოგადოების, და ბოლოს, სიცოცხლის წინაშე… ბრუნდება რა თბილისში, დედის საფლავის მოკითხვას იწყებს, გოგლიკას თქმისა არ იყოს, "რეგრესია ეწყება"_ ჟამი თვითშეცნობისა, საფუძველი საკუთარი თავის განსჯისა და გაკითხვისა, საშუალება თვითდამკვიდრებისა და პიროვნებად ქცევისა.

"გასეირნება ყარაბაღში" ერთდროულად რამდენიმე საკვანძო პრობლებას წვდება. რეჟისორის ხედვა ნათელია: ადამიანობიდან პიროვნების ჩამოყალიბებამდე ზუსტად იმდენივეა, რამდენიც დედამიწიდან მზემდე და გულიდან გონებამდე _ მთავარმა გმირმა გიომ ეს მანძილი ტკივილით, სიმწრით, მაგრამ მაინც საკუთარი თავის პოვნით გაიარა…კავკასია _ ერთი დიდი კულტურული სინამდვილის რამდენიმე კალეიდოსკოპური გარდასახვა: ერთ ფერს ქართველი, აზეირბაიჯანელი თუ სომეხი სხვადასხვა თვალით აღიქვამს, ამიტომაც რჩება ამდენი პასუხგაუცემელი კითხვა ამ ერთ მუჭა მიწაზე… სად გადის ზღვარი ნამდვილ კავკასიურ სტუმარმასპინძლობას და მაამებლობას შორის, რა უფრო დიდი მტერია ჩვენთვის: სხვის მიწაზე ფეხის დაბიჯება თუ სხვათა ომში ჩაურევლობა… ჩნდება კითხვები, რომელთა პასუხსაც მაყურებელთან ერთად ფილმის გმირებიც და რეჟისორიც ერთად ეძებენ...საზოგადოება _ ადამიანთა ერთობის ისტორიული ფორმა. ძნელია იყო ინდივიდი, პიროვნება და ამასთანავე საზოგადოების წევრი, რა უფრო გიღირს: მეგობრის რჩევა თუ საკუთარი გულის ძახილი, და საერთოდ, ვინ ან რა გავალდებულებს იმოქმედო საკუთარი სურვილის საწინააღმდეგოდ…ფილმის გმირებს იარაღი სჭირდებათ, იარაღი, რომლითაც ტყვიას კი არ გაისვრიან, არამედ გზას გაიკაფავენ და დაგროვილ კითხვებს კარს გაუღებენ. რეჟისორი ლიტერატურული პირველწყაროს მსგავსად, უამრავ მრავალწერტილს უტოვებს თანამედროვე მაყურებელს, მაყურებელს, რომელიც სამწუხაროდ, გადაეჩვია აზრობრივი პარალელების გავლებას და შემოქმედებითი მრავალწერტილების შევსებას

ჰიჩკოკის შიში "ჩიტებში"

მოქმედება 60-იან წლებში ხდება. გაბედული ახალგაზრდა ამერიკელი ქალი, მელანი დენიელზი მაღაზიაში ერთხელ ნანახი მამაკაცით, მიჩით იმდენად მოიხიბლა, რომ ჯერ ბინაში მიაკითხავს სასურველი საჩუქრით, შემდეგ მთელ 60 მილს გაივლის სან-ფრანცისკოდან მომავალ მეტრფესთან შესახვედრად. ამ პატარა ზღვისპირა დასახლებაში უჩვეულო ამბები ხდება: ჩიტები იწყებენ ადამიანებზე, მეტწილად ბავშვებზე თავდასხმას. მრავალი "ველური დასავლეთელი: შეეწირება ამ ანომალიას. ყველაფერი იმით მთავრდება, რომ მორიგი თავდასხმის შემდეგ მიჩის ოჯახი და მის დენიელზი ქალაქიდან გაიქცევიან.ერთი შეხედვით, ძალზე უბრალო და არაორიგინალური სიუჟეტია, თუმცა სათანადო დაკვირვების შემდეგ ჩვენ წინაშე რამდენიმეპლანიანი მოქმედება გადაიშლება. ერთის მხრივ, დგანან ადამიანები, როგორც ცალკეული ინდივიდები, მეორეს მხრივ კი საზოგადოება ჩვეული ამორფულობით, არაერთგვაროვნებით... განვავრცოთ ზემოთმოცემული მოსაზრება. მის დენიელზი ამბიციური, იმპულსური, თავდაჯერებული და საკმაოდ ჯიუტი ქალბატონია. ის ცნობილი გამომცემლის ქალიშვილია და საზოგადოებაც ადევნებს თვალ-ყურს მის თითოეულ ნაბიჯს. რომში მომხდარი შემთხვევა მას გაცილებით პოპულარულს ხდის, თუმცა კი ამტკიცებს, რომ გაშიშვლებული თვითონ კი არ ჩამხტარა, არამედ მავანთა ჩააგდეს. დენიელზს არ აშინებს სირთულე, დაბრკოლება, მანძილი, მისთვის მთავარი მიზანია. ამიტომაც მიჩის დედა გაჭირვების ჟამს მთელ სულსა და გულს გადაუშლის სარძლოს. ლიდია, თავის მხრივ, სუვერეტეტული პიროვნებაა. ოთხი წლის წინ დაქვრივებული გარეგნულად მდგრადია და ძლიერადაა ჩაჭიდებული მიწას. მაგრამ საკმარისია, ერთი უმნიშვნელო პრობლება გაჩნდეს, ლიდია სასოწარკვეთას ეძლევა. ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ ქალია, რომელსაც მეუღლე არ ჰყავს და ძალაუნებურად ცალფრთამოტეხილი მაღლა ვერ იფრენს; მეორეც, ის დედაა, რომელიც ეგოისტურადაა შეყვარებული შვილებზე; მესამეც, ის საკმაოდ ხანშიშესულია და სიბერისთვის დამახასიათებელი `გვერდითი მოვლენები~ არც თუ ისე უცხოა მისთვის. სწორედ მისმა უზომო სიყვარულმა მიჩის მიმართ დაჩაგრა ენი ჰელიუორდი, რომელსაც ერთი ნაბიჯირა აკლდა მიჩის ცოლობამდე. თუმცა ენი ბედს შეურიგდა, ნუგეშად კი ის შერჩა, რომ სატრფოსთან ახლოს ცხოვრობდა, კვირაში ერთხელ მაინც ნახავდა, თან მის დას ასწავლიდა სკოლაში. საერთოდ, ენის მხატვრული სახე უფრო ტრაგიკული იერის მატარებელია: ყველასაგან მიტოვებული დღეებს სკოლაში ატარებს, სახლში მოსული კი მიწას ამუშავებს, მისი თქმისა არ იყოს, დრო რაღაცით ხომ უნდა მოკლას. აღსასრულიც საბედისწერო ერგო: მან საკუთარ თავს საზოგადოების წინაშე იმით აუგო ძეგლი, რომ მიჩის და გადაარჩინა სიკვდილს, თვითონ კი სასტიკი ჩიტების ნისკარტსა და ბრჭყალების მსხვერპლი გახდა. ნებსით თუ უნებლიეთ, ის სიკვდილს ამარცხებს: სიკვდილით სხვას უგრძელებს სიცოცხლის გზას... ენი ზედმეტი ადამიანის ტიპია, ისინი ხომ ყველაზე უდროოდ ევლინებიან ქვეყნიერებას და ქარიშხლის შემდეგ უსულოდ გამოირიყებიან ნაპირზე. ვნახოთ, თუ როგორ საზოგადოებაში ხდება მოქმედება. ერთი შეხედვით, მყუდრო ტიპური დასახლებაა, რომელსაც ამერიკელები ანგარიშმიუცემლად მემფისს დაარქმევენ ან პარიზს, მათთან ხომ ყველაზე მეტი "დედაქალაქია" თავმოყრილი?! ხალხიც ჩვეულებრივია თითქოს, მაგრამ შევხედოთ მათ სხვა რაკურსით. ქეითი, მიჩის 11 წლის და, უხსნის რა დენიელზს, რომ მიჩი დანაშაულებს იძიებს, აღნიშნავს, რომ ერთ კაცს სულაც არ სჭირდებოდა ექვსი გასროლა ცოლის მოსაკლავად, ორიც საკმარისი იქნებოდა! ფოსტის თანამშრომელი, რომელიც უანგაროდ ეხმარება მელანის მიჩის სახლამდე მიღწევაში, ბოლოს ალმაცერ მზერას მაინც ესვრის მათ მყუდრო ქალაქში ასე უჩვეულოდ შემოფრენილ ქერა ლამაზმანს. მასობრივი არეულობისას, როცა ჩიტები ერთობლივად ესხმიან ქალაქს, ზოგი ოლიმპიურ სიმშვიდეს ინარჩუნებს იმ იმედით, რომ ჩიტები ხალხს არაფერს დაუშავებენ, ზოგიც აპოკალიფსის მოახლებაზე იწყებს პათეტიკურ საუბარს, რაც ასე დამახასიათებელია ნებისმიერი ტრაგედის განმცდელი ადამიანისათვის, ზოგიც კი თავის უპირველეს მისიას არ ივიწყებს და შვილების უსაფრთხოება სა დაგადარჩენაზე იწყებს ფიქრს. ყველას ეშინია, ყველა ძრწის... მათ არ იციან მიზეზი, რის გამო გახდნენ ასე აგრესიულები ეს უწყინარი ჩიტები... შეიძლება ჩიტებს კოლექტიური მიგრაციის პერიოდი აქვთ, ან საჭმელი შემოაკლდათ, ან სულაც ხალხის მათდამი გამოჩენილი უყურადღებობა აიძულებს ქალაქზე თავდასხმას. ამას არავინ უფიქრდება. ადამიანები საკუთარ თავში ჩახედვის ნაცვლად, სტუმარში ეძებენ უბედურების მიზეზს, მათ განტევების ვაცი სჭირდებათ. იმდენად რამდენადაც ამ პატარა ქალაქში ყველა ერთმანეთს ეჭვის თვალით უყურებს და ერიდება თანამოქალაქეებზე ხელის აღმართვას, ამიტომაც მელანი ხდება მათი განრისხებისა და მოსალოდნელი შურისძიების ობიექტი: `\"თქვენი მოსვლის შემდეგ დაიწყო ყოველგვარი უბედურება", _ განწირული კივილით მიმართავს დედობრივ ინსტიქტს აყოლილი ქალბატონი მელანის. მართლაც, არის თუ არა დამნაშავე მელანი ამ უბედურებაში, რატომ მაინდამაინც მის ჩამოსვლას და დარჩენას ემთხვევა ჩიტების თავდასხმები, არის თუ არა აქ ლოგიკური ჯაჭვი თუ ეს უბრალოდ გარემოებათა ფატალური დამთხვევაა?! ვფიქრობ, საზოგადოებას სიახლის ეშინია, ჩიტების თავდასხმაც და მელანის გამოჩენაც ახალი ხილია მათთვის, აწყობილ მანქანაში თუნდაც გაზეთილი და დამუშავებული დეტალის ჩასმამ მისი მწყობრიდან გამოყვანა განაპირობა. ჩიტები სიმბოლურად შიშის მომტან და დამნერგავ ფაქტორს განასახიერებენ. რეჟისორმა თოლიები და სხვა "ცათმფრენები" გამოიყენა, რადგან ისინი ზღვისპირა ქალაქის სტუმრები თუ მასპინძლები არიან. სხვა კინოხელოვანთან შიშის გამომხატველი შეიძლება იყოს ანომალიურად დაბადებული ბავშვი, გიგანტური მცენარები, მოლაპარაკე ცხოველი და ა.შ.საერთოდაც, შიში ამ ფილმის მთავარი პერსონაჟია ისევე, როგორც ცნობილი ქართველი მწერლის ლეო ქიაჩელის "ჰაკი აძბაში". სოხუმის მოსახლეობა შიშის გამო მორთავს ქალაქს წითელი დროშებით, იკრიბება საბჭო პოტენციური მტრის დიპლომატიურად შესახვედრად და ა.შ. ერთადერთი, ვისაც არ ეშინია კრეისერ "შმიდტისა", მორდუსთვის თავდადებული ჰაკი აძბაა. ამიტომაც იღუპება... `ჩიტებში~ კი ერთადერთი მელანის არ აქვს შიში. ის გაბედულად ადის სახლის მეორე სართულზე. მიუხედავად მოსალოდნელი საფრთხისა, შედის ოთახში, იქ კი სისხლისმსმელი ჩიტები ესხმიან თავს ანუ მელანი დენიელზი შეუცნობლის შეცნობას ლამობს, არ ურიგდება ბედს და ეკლიან გზას გაივლის პიროვნულ გაზრდამდე _ ეს არის ინიციაციის გზა. მის მიერ გაღებული მსხვერპლი საკმარისი აღმოჩნდება ფრინველთათვის და მიჩის ოჯახიც ფრთხილად და მშვიდად ტოვებს გავერანებულ სახლს. მეორე ასევე ძლიერი ფაქტორი არის მოძრაობა, ადამიანთა რეაქცია საფრთხეზე... თვითგადარჩენის ინსტინქტი მოძრაობას ითხოვს და ყველა გარბის... ნაცვლად იმისა, რომ სარდაფში ჩავიდნენ ან საიმედოდ ჩარაზონ ფანჯრები, ბავშვებს გააქცევენ... სხვა მონაკვეთში, დედა გარბის შვილებთან ერთად, თუმცა იძულებული ხდება ისევ დაბრუნდეს ხალხმრავალ კაფეში. მხოლოდ მოქმედება, სწრაფვა, მოძრაობა...…გაჩერება და პასიურობა სიკვდილის ტოლფასია. შიში ყველგან დაგეწევა, მაგრამ თუ ირბენ და გაიქცევი, ნაკლებად ჩაგჭიდებს ხელს...თუმცა შეიძლება ჩიტებს ანუ შიშს უფრთხოდე, მაგრამ საკუთარ თავს ვერსად გაექცევი.

სტერეოტიპების გზაჯვარედინზე... (ოთარ იოსელიანის "პასტორალი")

ალბათ არავის აუღწერია მეგრული ყოფის სურათები ქართულ კინემატოგრაფიაში ისე, როგორც ცნობილ ქართველ რეჟოსორ ოთარ იოსელიანს: ხელოვანის ხედვა აღწევს სოფლური ყოფის სიღრმეებში, ერთი შეხედვით, პროვინციულ წიაღში, თუმცა მხატვრული ტილოს გულდასმით დაკვირვებისას ძალაუნებურად აღმოვაჩენთ, რომ ადამიანისათვის მახასიათებელი მანკიერებანი არა მარტო სამეგრელოს მივარდნილი სოფლის შარა-გზებსა თუ ოდებში იჩენს თავს, არამედ მთელ კაცობრიობას სიკვდილის აჩრდილივით დაყვება.

სიუჟეტი თითქოს ნაცნობია: ახალგაზრდა ხელოვანი სტუდენტები დედაქალაქიდან პერიფერიაში ჩადიან, რათა ბუნების წიაღში სულსაც და გონებასაც განტვირთვის საშუალება მისცენ. დაახლოებით ორი კვირა კლასიკური ინსტრუმენტების ჟღერადობით აკვირვებენ სოფლის მკვიდრთ. ამ ხნის მანძილზე ისინი მომსწრენი ხდებიან იმ ურთიერთობებისა, რომელიც ვითარდება სოფლად ადამიანთა შორის. ოდნავი გაკვირვების თანდათან ალღოს უღებენ სოფელს, ერთ მშვენიერ დღესაც დროებითი საცხოვრისიდან მიდიან და უბრუნდებიან კონსერვატორიას.

მართლაც, სიუჟეტური ქარგა არახალია, მით უმეტეს, რომ ფილმის გადაღების პერიოდი (XX ს.-ის 70-იანი წლები) ემთხვევა საქართველოში მომხდარ ურბანულ აფეთქებას, სოფლად მოსახლეობის დაცარიელებას. რეჟისორმაც ალბათ კიდევ ერთხელ აჩვენა ქალაქელებს პირველყოფილი მყუდროება, სპეციფიკა, ფსევდოიდილია, როგორადაც იხსენიებდნენ ხოლმე იმ პერიოდში სოფლად ცხოვრებას.

თუმცა ეს თითქმის ორსაათიანი კინემატოგრაფიული ეტიუდი უფრო მეტის თქმის საშუალებას იძლევა.

მთიან ლაკადაში გვიანი ზაფხული თუ ადრეული შემოდგომაა. ხშირი წვიმები, ტალახი და მოღრუბლული ცა მაყურებელს სიუჟეტის განვითარების სავარაუდო სურათს უხატავს. მართლაც, აუტანელია ტალახი სოფელში, თან მაშინ, როცა დასასვენებლად ჩადიხარ. ფილმში ასახულ ოჯახს თითქოსდა არაფერი უჭირს: საჭმელ-სასმელი აქვთ, კოლმეურნეობაშიც ასე თუ ისე მონაწილეობენ "მოძმე სახელმწიფოთა კავშირისათვის" დოვლათის შექმნაში, სახლსაც აშენებენ, ფუსფუსებენ, ქეიფობენ, მაგრამ მიუხედავად ამ სიკეთეებისა, მათ ყოველ მოქმედებას საფუძვლად შური, გაუტანლობა, ღალატი, სიხარბე უდევს. მოჯადოებული წრე კი ამპარტავნებით სრულდება. ოჯახის უფროსი მალულად თიბავს ბალახს სოფლის ნახირის კოლექტიურ საძოვარზე, ყოველ საღამოს კი ამ "ნობათით" უმასპინძლდება მსხვილფეხა თუ წვრილფეხა რქოსანს. მიუხედავად იმისა, რომ ერთ საღამოსაც ჩვეულებრივ თივით დატვირთული მოდის, სიხარბის გამო მასთან სტუმრად მყოფი ახალგაზრდების მიერ შესმული ლიმონათის ბოთლს გაჭირვებით იღებს და სახლში მიაქვს _ ერთი ჩვეულებრივი შუშის ტარა რა დიდი სიკეთეა ოჯახში, მაგრამ სხვას უსწრებს ამ საქციელით. არც სახლის შენებისას ითვალისწინებს ეს "კოლხური" ოჯახი მეზობლის ინტერესს, ფარულად შემდგარი გარიგების შედეგად ოჯახის უფროსი ვაჟიშვილის მიერ მოტანილი სამშენებლო მასალით მიწურის მაგვარ სახლს ისე დგამენ, რომ მეზობლებისას მზის სინათლე ვეღარ არწევს, თუმცაღა ფანჯარას სწორედ მათ მხარეს უკეთებენ, რათა კარგად დაინახონ გვერდითა მოსახლეების ავ-კარგი. არც კომეურნეობაში აქვთ მაინცდამაინც ბევრი სამუშაო დღე დაგროვილი, პირიქით, იგივე უფროსი შვილი მუდამ საყვედურს და სარაიონო შერცხვენას იმსახურებს უპასუხისმგებლობის გამო, ისინი ხომ მხოლო პირად გამორჩენაზე არიან გადასულები?!

ყურადღებას იქცევს პატარა ღელესთან დაკავშირებული ეპიზოდი: ნაწვიმარ წყალს ერთი მეზობელი სხვისი ეზოსკენ უქცევს კალაპოტს, მეორე – მესამისკენ, არადა თავისუფლად შეიძლება ისეც მოხერხდეს, რომ არც ერთის ეზო არ დაიტბოროს.ფარისევლობისა და მლიქვნელობის ხარისხი უმაღლეს კოეფიციენტს აღწევს ოჯახის მეორე, ქალაქში "მოღვაწე" შვილის საქციელში. სოფელს ჰგონია, რომ ის "დიდკაცია", "მეფისტოლა" და შესაბამისადაც პატივს სცემს. ეს მედროვეც ოჯახს თვეში ერთხელ ტომარა ხორბლის ფქვილით მოადგება კარზე, დააკვლევინებს ქათმებსა და გოჭებს, ვითომდა კეთილშობილური მიზნით შეკრებს მეზობლებს, გამოთვრება, რასაც ვერ გადაუძახებს სტომაქში, ათმაგად მიაქვს ქალაქში. არც ბუნებას ერიდება: კუსტარული წესით აფეთქებს მდინარის დინებას და სხვადასხვა სახეობის თევზსაც გაუმაძღრად უკრავს თავს ქალაქში წასაღებად. სოციალური სნობიზმი მეველის საქციელშიც ჩანს: მაშინ, როცა იმავე მედროვის მამა არაერთხელ ხდება მისი დატუქსვისა და საყვედურის ადრესატი, ამ შემთხევაში ფეხქვეშ გაებება წყალში ჰალსტუხიანად ჩამდგარ აზარტულ ბრაკონიერს და ებოდიშება კიდევაც. მედროვე ძალიან კარგად ხვდება, რომ მეველეს სულ სხვა ეგონა, ამიტომაც გამოემართა მისკენ ცხენზე ამაყად ამხედრებული.. მან იცის, რომ ძალაუფლება აქვს და შესაბამისადაც იყენებს მას. არც ოჯახია მისადმი გულწრფელი გრძნობით გამსჭვალული. მხოლოდ ერთი ტომარა ფქვილის დანახვისას დაუფარავად გამოხატავენ უკმაყოფილებას და იმედგაცრუებას. მათი მთავარი უბედურება ის არის, რომ არც სურთ გადადგან ნაბიჯი უკეთესობისკენ, ცვლილებებისკენ, თუნდაც ეს ქვაზირეფორმები პირველ ეტაპზე მტკივნეული და ძნელი იყოს...

არც ქართული სუფრის მადლი სცხია ამ ოჯახში გამართულ ღრეობას. ეს ღვთის სადიდებელი საკულტო საკრებულოც უზომო ამბიციებისა და უშვერი პატივმოყვარეობის ასპარეზი ხდება. მიუხედავად იმისა, რომ სტუმართაგან ერთ-ერთი გოგონა სწორედ ამ მედროვის უფროსის ქალიშვილია, ოჯახი წასვლისას ახალგაზრდებს კაპიკ-კაპიკ აანაზღაურებინებს ყველაფერს. არც სიბილწეა უცხო ფილმში: ოჯახის რძალი დედამთილთან ხელსაქმისას მადიანად უღიმის ავტობუსიდან გამომზირალ სოფლელ მამაკაცს. რას ვიზამთ, მუდამ მანქანის ზეთით მოთხვრილ_აყროლებული მობუზღუნე ქმრის პატრონს ნამდვილი ეროტიული ტრფიალება მონატრებია...

მიუხედავად ყველა ამ დეტალისა, ფილმის პერსონაჟები ერთგვარი იდილიური ცხოვრებით რბიან ამ წუთისოფელში. ეს, რა თქმა უნდა, ერთი შეხედვით. მეზობლებთან სახლის აშენებისას დაკავშირებულ სკანდალს თუ არ ჩავთვლით, ხმაურს არაფერზე ტეხენ, ეს არა იმიტომ, რომ მათი კეთილშობილება არ აძლევთ უფლებას, არამედ იმ მიზეზით, რომ ამპარტავნება აშკარად მაღლა დგას მარადიულ ღირებულებებზე, მათ უბრალოდ არ უნდათ, რომ სხვებთან ცუდად გამოჩნდნენ, ილაპარაკონ მათზე, მიაკერონ სტეროტიპული იარლიყები, არადა თვითონ არიან სულიერი პროვინციალიზმისთვის დამახასიათებელი სტერეოტიპული აზროვნების მსხერპლ-მატარებელნი.

ფილმში ასახული სუბკულტურა რამდენიმე მიკროფსევდოიდილიურ სამყაროს აერთიანებს: ახალგაზრდებს, სახლის მეორე სართულზე მუდამ ამაღლებული ჰანგების მოტრფიალეთ; სოფლის "ძველ ბიჭებს", რომლებიც `ბელამორს~ენერგიულად ქაჩავენ სტუმრების დასანახად; ოჯახს, რომელიც მუდამ მოქმედებაშია.ფილმში სოფლური რომანტიკულობა და ნამდვილი იდილია მხოლოდ მაშინ იჩენს თავს, როცა ედუკი, ოჯახის პატარა დიასახლისი, შუკებსა და მაყვლოვანში გაასეირნებს დედაქალაქელებს. საერთოდაც, ედუკი ერთადერთი ნათელი წერტილია, რომელიც ოჯახში გარკვეულ ბალანსს იცავს. ის მიდრეკილია სტუმრებისაკენ, განათლებისაკენ, გულისხმიერებისაკენ, თუმცა ცხელი ყოფითი მარწუხები აკავებენ მას. არც თუ ისე შემთხვევითია მისი და ერთ-ერთი სტუმარი ვაჟის შორიდან ტრფობა, თუმცა ნებისმიერ გრძნობას გასავითარებლად შესაბამისი გარემო სჭირდება, რაც ასეთ ოდიოზურ ოჯახში ნაკლებად თუ სუფევს, მაგრამ დასასრულს რეჟისორი გვაიმედებს, რომ ედუკი ოდესმე ჩავა კავკასიის პარიზში...

ფილმს ფონად კოლხური ჰანგები გასდევს, მუდამ ისმის მეგრული სიმღერა, თითქოს ეს ჟღერადობა და ყოფა შეუთავსებელია. აშკარად ჩანს, რომ რეჟისორის მიზანი იყო ეჩვენებინა, რომ ამ სოფელში მცხოვრები ხალხი იმ ეთნოსის მემკვიდრე სულაც არ არის, რომელმაც შექმნა ეს კოსმოგონური ევფონია, რომ ამ დაბეჩავებულ, მატერიალისტურ ადამიანებს სულიერი ჭრილით არაფერი აერთიანებთ ძველ შავისზღვისპირელებთან, მომღერალი და-ძმაც კი, რომელთა ნამღერ უძველეს საკულტო, სატრფიალო სიმღერებსაც ახალბედა ხელოვანები მაგნიტურ ჩამწერზე იწერენ, ერთგვარ მუმიებს წარმოადგენენ ძველი გენიალური კულტურისა. გაუცხოება ისადგურებს ერთ ეზოში ორ სხვადასხვა სახლში მცხოვრებ ადამიანთა შორის, არადა ისინი ხომ ერთი ცის, ერთი მიწის, ერთი სტიქიის შვილები არიან. მგონი, არც მეორე სართულის ხაზგასმაა შემთხვევითი: სტუდენტები სულიერი მახასიათებლებით ერთი თავით (სართულით) მაღლა არიან მიწას მიშტერებულ ხალხზე. "პასტორალი" ორიგინალური ფილმია, რომელმაც დაგვანახა სოციალური უთანასწორობის, ადამიანური ურთიერთობების გაუცხოების, მერკანტილიზმის, სიძუნწისა და წარმავალი ეპოქის სადა სურათი _ ამ შემთხვევაში იოსელიანი ჟამთააღმწერლის ამპლუაშიც გამოდის. ეს ნეგატიური ფაქტორები ხომ დროის შედეგია, რასაც ემატება ტრადიციული გონებრივი სიბნელე. მართლაც, რამდენად ადვილად ამოსაკითხია ეპიზოდის ქვეტექსტი, როცა მედროვე ხელში აკავებს უფროსს ოჯახისთვის ნაყიდ სურსათს, შემდეგ კი საბჭოურ "24"-ში მძღოლის გვერდით, უფროსის ადგილზე ხელგაშლილი ჯდება. არც უფროსია გახარებული: თითქოს ყველაფერი აქვს და ჰყავს _ ერთგული ლაქიიდან დაწყებული თანამედროვე ბინით დამთავრებული ქალაქის რესპექტაბილურ უბანში, სულიერ მხარეზე კი რა მოგახსენოთ, მთავარი უბედურება კი ის არის, რომ ამას ვერც კი გრძნობს: ორი კვირის უნახავები, არც მამა და არც შვილი არ ესწრაფვიან ერთმანეთის მოფერება-მოკითხვას. სისტემა სისხლს წოვს ერთგულ შვილებს. ალბათ საბედისწეროა ისიც, რომ ფილმის დამასრულებელ კადრში ჩანს ისევ კოლხური ეზო, ჩვენსკენ მომზირალი ქალებით და გაზაფხულზე თეთრად აფეთქებული მსხლის ხით. ვინ იცის, იქნებ სულიერმა გაზაფხულმა დაიმორჩილოს სიხარბისა და გაუცხოების ჭინკა და სამუდამოდ გააქროს კაკაბაძისეული კვაჭი კვაჭანტირაძის ყველა ეპოქაში ასე "დროული" მედროვის სახე.

3333-ჯერ აღმოჩენილი მსოფლიო

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის VIII კორპუსი. მესამე სართული. ნახევრადგანათებული დერეფნის ბოლოს მომღიმარი სახით უნივერსიტეტის კიბერნეტიკის კათედრის თანამშრომელი მელოდება. ოთახში ერთმანეთზე სხდადასხვა ზომის ყუთებია დალაგებული, დათარიღება 1993 წლიდან იწყება. კედლებზე მსოფლიოს ფიზიკური და პოლიტიკური რუკებია ჩამოკიდებული, შესანიშნავად მოხაზული მარშრუტებითა და სხვადასხვა აღნიშვნებით... ოთახის კუთხეში მოლბერტსაც ნახავთ, აქა-იქ დასრულებული სურათებიც გხვდებათ თვალში... ქართული ხუთჯვრიანი დროშის ფონზე კი საქართველოს ერთიანობის დასაცავად დაღუპული მებრძოლების მოკლე ბიოგრაფიებია მოცემული ფოტოებთან ერთად. თვალს ვუსწორებ მოსაუბრეს და მოგზაურიც ათწლიანი პილიგრიმობის ისტორიის მოყოლას იწყებს...3333 დღე დედამიწის გარშემო. გავლილი ქვეყნებისა და დამოუკიდებელი ტერიტორიების რაოდენობა 234. გავლილი დისტანცია ველოსიპედით 270 ათას კილომეტრამდე. სხვადასხვა სახელმწიფოს საზღვის 4000-ჯერ გადაკვეთა.ეს ჯუმბერ ლეჟავას მსოფლიოს სტატისტიკაა...
და მაინც საიდან დაიწყო ყველაფერი?
"1986 წელს 46 წლის ასაკში შინაგანი ორგანოების განგრენით დავსნეულდი. ღვიძლი დაზიანებული მქონდა, სისხლი _ მოწამლული. ორი ოპერაცია გადავიტანე, 4 მეტრზე მეტი სიგრძის წვრილი ნაწლავი ამომაჭრეს, მედიკოსებს გადარჩენის იმედი გადაწურული ჰქონდათ. მაგრამ როდესაც მოვედი გონს, პირველი რაც გავიფიქრე ის იყო, რომ თავი უნდა გადამერჩინა. დავიწყე საკუთარი თავის ფსიქოლოგიური მომზადება. სპეციალობით კიბერნეტიკოსი ვარ და ჩვენს პროფესიაში, როგორც სხვებში, ყველაფერი ლოგიკას ეფუძნება. ჩემი იმდროინდელი ლოგიკით კი სიცოცხლე უნდა გამეგრძელებინა და საკუთარი თავისთვის სიკვდილის უფლება არ მიმეცა. ფსიქოლოგიური მომზადების შემდეგ დავიწყე იდეის განხორციელება ჩემებური გზით: უარი ვთქვი მკურნალობისას დიეტის დაცვაზე, წოლით რეჟიმზე, პირიქით, ფეხებს ფიზიკურ დატვირთვას ვაძლევდი. მართალია, ბევრჯერ უგონოდაც ვეცემოდი, მაგრამ საბოლოო ჯამში ბუნების წინააღმდეგ წასვლამ და ჩემი ხასიათის გამოკვეთილმა შტრიხმა _ სიჯიუტემ შედეგი გამოიღო: რამდენიმეთვიანი ინტენსიური ვარჯიშების შემდეგ საბოლოოდ გამოვჯანმრთელდი". ძალების სრულად აღდგენის შემდეგ 1990-1992 წლებში ჯუმბერ ლეჟავამ მსოფლიო და გინესის რეკოდები დაამყარა ჰორიზონტალური მდგომარეობიდან მკლავებზე აზიდვებში. გაჩნდა იდეაც, დედამიწა ველოსიპედით შემოეარა:"იდეის ავტორი რატი კიკაჩეიშვილი იყო, რომელიც 19 წლის ასაკში გმირულად შეეწირა საქართველოს ერთიანობისთვის ბრძოლას. მოგზაურობის სამეცნიერო ნაწილის ხელმძღვანელი გახლდათ ბატონი ჟიული შარტავა. მარშრუტის დაწყებიდან ერთ თვეში ბატონი ჟიულიც აფხაზეთში დაიღუპა. რა თქმა უნდა, მის გარეშე მოგზაურობა ყოველნაირი თვალსაზრისით მეტისმეტად გართულდა. ჩემი უახლოესი მეგობრები: თემურ მაისურაძე, ბიჭიკო სულიაშვილი, იუზა ვერულავა, ზურაბ წვერაიძე, ნიკო ჩხაიძე _ ეს ის ადამიანები არიან, რომელთა თავდაუზოგავი მხარდაჭერის გარეშე ეს დიდი მოგზაურობა ვერ განხორციელდებოდა. სახელმწიფომ, კერძოდ კი სპორტის დეპარტამენტმა და საგარეო საქმეთა სამინისტრომ დახმარება გამიწიეს, თუმცა ეს, რასაკვირველია, საკმარისი სულაც არ იყო ამხელა მარშრუტისთვის. მეხმარებოდნენ უცხოეთში შეძენილი მეგობრებიც, რომლებიც ჩემი მეგობრები და სპონსორებიც იყვნენ, ამასთან საქართველოს დიდი ქომაგებიც" _ ჯუმბერ ლეჟავას მოგზაურობის მთავარი მიზანიც ხომ შოთა რუსთაველის აფორიზმზე იყო დაფუძნებული: "ვინც მოყვარესა არ ეძებს, იგი თავისა მტერია".
მშობლიური და შორეული საქართველო
"ადამიანები ძალიან გვანან ერთმანეთს. ბევრჯერ სხვადასხვა სახელმწიფოში ყოფნისას ამა თუ იმ გამვლელში ჩემი რომელიმე მეგობარი შემიცვნია. ადამიანებს ერთნაირად უხარიათ, სწყინთ და სტკივათ აფრიკაში, აზიასა თუ ამერიკაში, სადაც გნებავთ...ქართველები სიყვარულის გამოხატვის ხარისხითა და ფორმებით გამოვირჩევით, სხვაგვარი დამოკიდებულება გვაქვს მოყვასისა თუ მტრის მიმართ, მგრძნობიარე ხალხი ვართ და ამას ყოველ ნაბიჯზე ვამჩნევ ხოლმე. ბევრი არაჩვეულებრივი ტრადიცია გვაქვს, რაც განსაზღვრავს კიდეც ჩვენს შინაგან სახეს, დამოკიდებულებას გარესამყაროს მიმართ. თავდადება გამოგვარჩევს, თავდადება საქმისადმი, ქვეყნისადმი, ერისადმი, იდეისადმი და ამითაა გაჯერებული ჩვენი ისტორია. სამწუხაროდ, თანამედროვე საქართველოში თავდადების ხშირ მაგალითებს ვერ ვხვდებით, ერიც თითქოს გადასხვაფერდა, ეკონომიკურ-სოციალურმა პირობებმა ლამისაა სიცოცხლის მზე ჩაუქროს თვალებში ქართველებს...მოგზაურობის ათი წლის განმავლობაში საქართველოზე ძალიან მწირად თუ ვგებულობდი ცნობებს. დამეთანხმებით, რომ ძნელია სამშობლოსა და ოჯახის გარეშე ყოფნა, მაგრამ გულს იმით ვიმშვიდებდი, რომ სხვადასხვა შეხვედრებისას მთელს მსოფლიოში ბევრს ვყვებოდი ჩვენს კულტურაზე, უძველეს ისტორიაზე, ხელოვნებაზე, მეცნიერებაზე და რა თქმა უნდა, ჩვენს სპორტულ მიღწევებზე: არ არსებობს ქართველების მსგავსი სხვა მცირერიცხოვანი ერი, რომელსაც ამდენი უმაღლესი მიღწევა ჰქონდეს სპორტის სხვადასხვა სახეობაში _ ეს ხომ ქართველი კაცის შინაგანი ბუნებიდან მოდის _ სრულყოლებისაკენ სწრაფვიდან, ეს შენაძენი ან თუნდაც გამომუშავებული არ არის, ეს ჩვენს სისხლსა და ხორცშია..."
საზღვრები საზღვარს გარეშე
"მოგზაურობისას ყველაზე ხშირად საზღვრების გადაკვეთა მოგიწევთ: საბაჟოდან საბაჟომდე გავლილი მცირე მანძილი ცვლის ადამიანის ფერს, სახის აგებულებას, ტრადიციებს, ბუნებას, არქიტექტურას. სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის, კერძოდ კი ინდო-ჩინეთის ნახევრაკუნძულის სახელმწიფოებში მოგზაურობისას სხვა მრავალ მიზეზთან ერთად იმანაც დამაბნია, რომ გზის მიმართულებებიც კი სხვადასხვა აქვთ: ვერ ვასწრებდი, შევჩვეოდი გზის მარცხენა მხარეს მოძრაობას, საზღვრის გადაკვეთის შემდეგ მიწევდა მარჯვენა მხარეს გადაადგილება და ა.შ. საინტერესოა ბუნების ცვალებადობა, ტრადიციებისა და ზნე-ჩვეულებების მრავალფეროვნება და უნიკალურობა. საქართველოს გეოგრაფიული და ფიზიკური განუმეორებლობა იმაში მდგომარეობს, რომ ასეთ პატარა ტერიტორიაზე კომპაქტურადაა წარმოდგენილი რელიეფის თითქმის ყველა სახე: მთა, უდაბნო, ვაკე, დაბლობი, ზღვასა და მდინარეების სიუხვეზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია?!საქართველოს პატარა გეოგრაფიულ მოდელად მივიჩნევ კუნძულ როუნიონს ინდოეთის ოკეანეში, მადაგასკარიდან 350 კილომეტრზე. კუნძული ფრანგების მფლობელობაშია და გამოირჩევა ყოველნაირი სიუხვით, ასევე განვითარებული ტურისტული ინფრასტრუქტურით. როუნიონი მდიდარი და პენსიაზე გასული ფრანგების და არა მარტო მათი ნამდვილი სავანეა. მიუხედავად იმისა, რომ კუნძული სულ 26 კვადრატულ კილომეტრზეა განთავსებული, როუნიონზე არის მთაც, ბარიც, უდაბნოც, სანაპიროც, ჩანჩქერებიც, მდინარეებიც კი.განგაცვიფრებთ ინდონეზიის კუნძულები. სუმატრა, იავა, ტიმორი... ზოგადად, ცნობილია, რომ ინდონეზია 14 ათას კუნძულს აერთიანებს, მაგრამ ძირითადი დიდი კუნძულების ხილვა ნამდვილად წარუშლელ კვალს ტოვებს მოგზაურის მეხსიერებაში....რა თქმა უნდა, მთელი მოგზაურობა საინტერესო, ღირსსახსოვარი, კომიკური და არც თუ იშვიათად სახიფათო შემთხვევებით იყო სავსე: 1994 წლის თებერვალი იყო. გარკვეული საფრთხის არსებობის გამო, იემენში სამხედროებმა მირჩიეს უკან გაბრუნება. მე მათ განვუმარტე, მშვიდობის დესპანი ვარ და თქვენ თუ ერთმანეთში ვერ მორიგებულხართ, რა ჩემი ბრალი-მეთქი? თეთრი პერანგი მივაბი ჯოხზე და გზა განვაგრძე. სამხედროებმა მოწინააღმდეგე მხარის წარმომადგენლები რაციით გააფრთხილეს _ მშვიდობის დესპანი მოგზაური მოდის და გაატარეთო. მათაც მშვიდობით მიმიღეს, გამესაუბრნენ და გზა დამილოცეს. სიმბოლურია, რომ ამ შემთხვევიდან რამდენიმე კვირაში იემენი გაერთიანდა...აფრიკისა და აზიის უდაბნოებსაც ველოსიპედით გავდიოდი და ხშირად ღია ცის ქვეშ მიხდებოდა ღამის გათევა. ერთხელ სინას უდაბნოში დამიღამდა. დილაადრიან შაშხანიანი ბედუინი დამადგა თავზე. გაგონილი მქონდა, ამ მიდამოებში ბედუინები ხალხს იტაცებენ, თუ დროულად გამოსასყიდ თანხას არ მიუტანენ, ტყვეს სიკვდილით სჯიანო. რა მექნა, ბედს დავმორჩილდი და გავყევი. დიდი ძალისხმევა დამჭირდა, რომ მათთვის გამეგებინებინა, ვინ ვიყავი და სად მივდიოდი. ბოლოს პირქვე დავემხე და მკლავებით აზიდვა დავიწყე (ჯუმბერ ლეჟავას ერთი პირველი რეკორდი ასეთია _ საათში 5011 აზიდვა. ავტ.). ბედუინები გაკვირვებულები მომჩერებოდნენ, ბოლოს კი გადაიხარხარეს, არაბული ყავით გამიმასპინძლდნენ, შემდეგ ველოსიპედიანად აქლემზე შემსვეს და გამომაცილეს...ბრაზილიაში ჟურნალისტებმა მიმიწვიეს ფეხბურთის სათამაშოდ. ერთმანეთს ეთამაშებოდნენ ყვითლები და წითლები. მე წითლების გუნდში ჩამრიცხეს. ორი მატჩის ჯამში წითლებმა გავიმარჯვეთ. რამდენიმე გოლი მეც გავიტანე. ჟურნალისტებმა აღნიშნეს ჩემი კარგი თამაში. მათ გაუკვირდათ, როდესაც ავუხსენი, რომ გამოჩენილი ფეხბურთელები მესხი, მეტრეველი, კავაზაშვილი, ჩოხელი, რომლებიც სსრკ-ს ნაკრებში თამაშობდნენ, ქართველები იყვნენ და არა რუსები....ქალაქ ლოზანაში (შვეიცარია) გულთბილად მიმიღო საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტის გენერალურმა მდივანმა ხუან სამარანჩმა და სიდნეის ოლიმპიადაზე მიმიწვია, სადაც სხვადასხვა მიზეზის გამო ვერ ჩავედი..."
ორი შეხვედრა აფრიკამდე
"აზია, ავტრალია, ოკეანეთი, ამერიკა უკვე მომვლილი მქონდა და აფრიკაში წასასვლელად ვემზადებოდი. ყველას რატომღაც ეგონა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ უზარმაზარი მანძილი და სივრცეები გადავლახე, აფრიკის მონახულულებას და იქ მოგზაურობას ვერ მოვახერხებდი. სწორედ ამ დროს ქართული სპორტის დიდმა ქომაგმა და არაჩვეულებრივმა პიროვნებამ ბატონმა კახი ასათიანმა გამიკეთა უდიდესი საჩუქარი _ ამერიკაში ჩემს სანახავად ჩემი უმცროსი ქალიშვილი გამოგზავნა, ევროპაში ჩასულს კი პარიზში უფროსი ქალიშვილი დამახვედრა".
ერთ ოთახში დატეული მსოფლიო
"საქართველოში ვერ გაიგეს ჩემი მოგზაურობა. საკუთარი თავის გადაჭარბებულ შეფასებად არ მიიღოთ და გეტყვით, რომ ამ მოგზაურობას ანალოგი არ აქვს. 2006 წელს `წლის მოგზაურის~ წოდება მომანიჭეს, თუმცა ევროპაში დაჯილდოების ცერემონიალზე 400 აშშ დოლარის უქონლობის გამო ვერ ჩავედი. ამგვარი ჯილდოები მრავლადაა ჩემთვის განკუთვნილი, მაგრამ მათ მისაღებად სათანადო სახსრების გამოყოფა ყოველთვის უძნელდება სახელმწიფოს... დღემდე უკვირს ყველას, რომ ჩემი საიტი არ მაქვს, სადაც დაწვრილებით ინფორმაციასა და ფოტომასალებს განვათავსებდი ჩემი მოგზაურობების შესახებ... ჩემმა ერთ-ერთმა მეგობარმა აიღო ეს საქმე საკუთარ თავზე და იმედი მაქვს, მალე ყველა დაინტერესებული პირი მიიღებს ამომწურავ ინფორმაციას... შეხედეთ ამ უზარმაზარ არქივს! ეს ყუთები წლების განმავლობაში გაკეთებული ჩანაწერებითაა სავსე... ეს ნაფიქრალი დღის სინათლეზე გამოსვლას ელოდება, თუმცა დღემდე არავის გამოუთქვამს სურვილი, ამ საქმეში დამხმარებოდა. ახლა სასამართლოებში მიწევს სირბილი იმისთვის, რომ სახელმწიფოს მიერ ჩემთვის გადმორიცხული თანხა კანონიერად მივიღო და იქნებ შევძლო, ერთი-ორი წიგნის გამოცემა. კარიბის ზღვის ერთ-ერთ კუნძულზე დაინტერესებულმა პირმა ჩემი ჩანაწერების 12 ფურცლიანი რვეული 800 აშშ დოლარად იყიდა, მეორემ კი 80 საათის ვიდეოჩანაწერები _ 1500 დოლარად. წარმოგიდგენით, სულ რაღაც 1500 დოლარად იმ ადამიანმა მსოფლიოს გარშემო მოგზაურის მიერ გადაღებული 40 ვიდეოკასეტა შეიძინა. ამის გაკეთება მაშინ გადავწყვიტე, როცა ძალიან გამიჭირდა და მშველელი საქართველოდან არავინ იყო. ბევრ სახელმწიფოში შემოუთავაზებიათ, რომ მათი ქვეყნის დროშის ქვეშ მემოგზაურა, მაგრამ ჩემი მოგზაურობა საქართველოს და ჩვენს საერთო მომავალ გამარჯვებებს მივუძღვენი. ამიტომაც ყველა ასეთ შემოთავაზებას უარით ვპასუხობდი. მოგზაურობა ფულის საკეთებლად არ დამიწყია, მაგრამ არც იმისთვის, რომ შუა მოგზაურობისას ან თუნდაც მისი დასრულებისას ჩემს მეგობრებს დაერეკათ და ეთქვათ: ჯუმბერ, არ დაბრუნდე საქართველოში, ფიროსმანის ბედი გელისო. აქ ჩამოსულმა კი მართლაც, ვიგრძენი, რომ ჩემი მოგზარუობა უბრალოდ ვერ გაიგეს ან შურმა შეუშალათ ხელი, გაესიგრძეგანებინათ მისი მნიშვნელობა~.2007 წელს `ქარვასლაში~ ჩატარებულმა ჩემმა გამოფენამ "ჯუმბერ ლეჟავას მსოფლიო" დიდი წარმატებით ჩაიარა. მინდოდა, რომ ეს გამოფენა საქართველოს ყველა ქალაქში ენახათ, მაგრამ როგორც სხვა მრავალი პროექტი, ეს ჩანაფიქრიც უსახსრობის გამო ვერ განხორციელდა. ამ გამოფენაზე ჩემს მიერ აღქმული მსოფლიოს სახე წარმოვადგინე. ამასთან, მომზადებული მაქვს 14 თემის შესაბამისი ფოტომასალები გამოფენებისათვის: მსოფლიოს ბავშვები, მსოფლიოს ქალები, მსოფლიო პოლიციელები, მსოფლიოს ქალაქების არქიტექტურა, მსოფლიოს მდინარეები, მსოფლიოს ხიდები, მსოფლიოს რელიგიები, მსოფლიოს გამოჩენილი ადამიანები და ა.შ. თამამად ვამბობ, რომ ჩემისთანა კოლექცია არავის აქვს: ზოგ სახელმწიფოში გადაღების უფლებაც კი არ მომცეს, მაგრამ აბა, როგორ შემეძლო გვერდით ჩამეარა და არ გადამეღო უნიკალური არქიტექტურული ძეგლები და სიძველეები? სულ მცირე ფინანსური მხარდაჭერა რომ მქოდეს, ამ უზარმაზარ დოკუმენტურ მასალას საბოლოო სისტემატიზაციას გავუკეთებდი, გამოვცემდი და გავამრავლებდი, რომ ადამიანებს ენახათ თანამედროვე მსოფლიო მოგზაურის თვალით".
უთქმელი ბევრი რჩება, არადა, ერთმა საჟურნალო სტატიამაც რამდენი უნდა დაიტიოს?! ვგრძნობ, რომ მოგზაურს ბევრ ვინმესა და რამეზე აქვს გული გატეხილი, პეკინის ოლიმპიადაზე ჩასულს ქართული ჩოხა არ ჩამაცვეს, ოლიპმიადის გახსნა-დახურვის ბილეთებიც კი არ მომცესო... არავინ ამბობს იმაზე, რომ ჩინეთიდან ახალი მარშტურით მინდოდა საქართველოში დაბრუნება, თუმცა ეს იდეაც იდეად დარჩა ცოტათი ობიექტური და უფრო მეტად სუბიექტური მიზეზების გამო, _ ამბობს `მსოფლიო სპორტსმენი და მოქალაქე~ _ 1999 წელს UNEშჩO-მ ჯუმბერ ლეჟავას ასეთი სტატუსი მიანიჭა. ცალკე თემაა ჯუმბერ ლეჟავა და მისი ველოსიპედები, თავს გადახდენილი ხიფათები და საშიში თავგადასავლები, მოგზაური და მისი მხატვრობა, ხის მხატვრული დამუშავება... ჯუმბერ ლეჟავას პილიგრიმობის ისტორია არასდროა მთვარდება, მუდამ დააქვს რუსთაველის "ვეფხისტყაოსანი", წმიდა გიორგის ხატი, ლოცვანი, ქართული მიწა, გარდაცვილი მეუღლის, ჟიული შარტავასა და რატი კიკაჩეიშვილის ფოტოები.

"კავკასიელ ხალხებს შორის სახალხო დიპლომატია პოლიტიკაზე უპირატესი იყო"

ქართულ ზეპირსიტყვიერებასა და ზოგადად, ფოკლორზე შეყვარებულები კარგად იცნობენ ქალბატონ ეთერ თათარაიძის შემოქმედებას. მისი პოეზია სულით ხორცამდე ქართულ მთას ეძღვნება. ფოლკლორისტი ეთერ თათარაიძე კი მეუღლესთან ამირან არაბულთან ერთად კუთხე-კუთხე დადის და ხალხური შემოქმედების ძველ თუ ახალ ნიმუშებს აგროვებს. ფოლკლორის ეროვნულ ცენტრში ერთ მყუდრო მაგიდასთან უყრის თავს შეგროვილ მასალებს და მომავალი წიგნების გამოცემასა თუ ფოლკლორული საღამოების ჩატარებაზე ფიქრობს. საუბარიც მრავალთემიანი გამოგვივიდა, ცოტა სევდიანიც, ისეთი, როგორიც თავად ქალბატონი ეთერია

პირველი ფოკლორული საღამო ვახუშტის, თენგიზის და გოდერძის... გარეშე
"8 ივნისს თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრში ვახუშტი კოტეტიშვილის ხსოვნისადმი მიძღვნილი ხალხური პოეზიის საღამო გაიმართა. შარშან ჩატარებული ამგვარი ღონისძიება ბოლო აღმოჩნდა ბატონი ვახუშტისთვის. სწორედ გასულ წელს გადაწყდა, რომ ამ საღამოსთვის მისი სახელი მიგვენიჭებინა. ბუნებრივია, სადაც ვახუშტი კოტეტიშვილს და ხალხური პოეზიის საღამოს ვახსენებთ, აუცილებლად თენგიზ მირზაშვილს ვიგონებთ. ვერც კი დავდებთ ზღვარს, ვინ უფრო მეტად აქტიურობდა ამ საღამოების ორგანიზება-ჩატარებაში. არ მიყვარს, როცა იდეის ავტორის ვინაობას ჩაეჭიდებიან ხოლმე, საქმე და ძალიხმევა გამოკვეთს ყველას და ყველაფერს. თენგიზი იყო ის ადამიანი, რომელიც სულ მცირე რამიდან იწყებდა დიდ საქმეს, ხოლო ბოლოს კი განზე გადგებოდა. შარშანაც ასე მოხდა: კულისებში იდგა და იქიდან ადევნებდა თვალ-ყურს საღამოს. სცენაზე კი მუდმივად ვახუშტი ჩანდა: ევალებოდა კიდევაც მისი პროფესიიდან გამომდინარე, სწყუროდა კიდეც ამ საქმის გაკეთება, მიემართა ყველას გონება ხალხური პოეზიისა და ზოგადად, ფოლკლორისკენ: ვინც კი, ასე ვთქვათ, ხალხურად აზროვნებდა, ორკუპლეტიან ლექსს ქმნიდა თუ ძველ ამბავს იგონებდა, ვახუშტის უკავშირდებოდა და მასთან იკრიბებოდა ეს მასალები. რა თქმა უნდა, ის ამ ნიმუშებს ხვეწდა, ამუშავებდა, ყოველწლიურად ისევ ერს უბრუნებდა და სულიერ საზრდოს აწვიდად მთასა თუ ბარს. ბოლო ორი თვეა, რაც მე და ამირანი კუთხე-კუთხე დავდივართ მთელ საქართველოში, ათზე მეტ რეგიონში ვიყავით და შევკრიბეთ ის ადამიანები, რომლებიც 8 ივნისს თავიანთი შემოქმედებით წარსდგებიან იმ საზოგადეობის წინაშე, ვისაც მოენატრა თავანკარა ქართულის მოსმენა. ეს კი აუცილებელია იმის შესახსენებლად, თუ როგორ ფესვსა და საფუძველზე ვდგავართ. სამწუხაროდ, არამარტო სალიტერატურო ქართულში, არამედ დიალექტებსა და კილოკავებს გაუჩნდათ ბზარები; იქ, სადაც არასდროს შეინიშნებოდა ნაპრალები, ყველაფერი გაითქვიფა. ჩვენი მიზანიც იმ ძველი ფორმების ძიებაა და სააშკარაოზე გამოტანა. ამ საქმით კი ვახუშტის, თენგიზის, გოდერძის დანატოვარსაც ვუფრთხილდებით. ტკივილამდე მენატრება თითოეულ ჩვენ გარდაცვლილ მეგობართან საუბარი და ხშირად, როცა რამეს ვაკეთებ: ახლად აღმოჩენილ მელექსეს ვუსმენ, დროჟამისგან მტვერდადებულ ამბავს ჩავიწერ, საკუთარ თავს ვეკითხები, როგორ შეხედავდნენ ჩემს ნაბიჯებს ჩემი უფროსი, საწუთროს გაღმა ნაპირზე მყოფი მეგობრები... ერთადერთი ნუგეში მათი საქმის გაგრძელებაა, ამგვარი მუშაკობით შეიძლება ვიყო მათთან და ვფიქრობდე მათზე. საწუთრო არ არის დაყოფილი, წუთისოფლის მგზავრები ვართ და თითოეული ახალი ლექსით თუ ზეპირსიტყვიერების სხვა ნიმუშით ჭეშმარიტებას უფრო მეტად ვუახლოვდებით".
გათითოკაცებული სოფელი და ხევსურის გმინვა
"ძალიან მტკივა დაცლილი საქართველო. ყველა აქეთკენ მოემართება, ქვეყანაში ისეთი მდგომარეობაა, რომ ლუკმა-პურის საშოვნელად ხალხმა თბილისს მოაშურა. მაპატიოს ჩვენმა საყვარელმა და ყველა თაობისათვის სანუკვარმა დედაქალაქმა, მაგრამ თბილისი დიდი სოფელი გახდა. ეს არ არის ხალხის ბრალი, ცხოვრებამ მოიტანა ის, რომ სოფლის ფუძეს ვტოვებთ და ყველამ ქალაქს მოვაშურეთ. სულ ცოტა ხნის წინ ხელში ორი ახალი ლექსი ჩამივარდა. ავტორები უკვე ცოცხლებში აღარ არიან. ლექსებში ხევსურების ძალით ჩამობარების ტკივილია გადმოცემული. უფლისგან საზღრების დამცველად გაჩენილი ხალხი ეშმაკის მანქანებით ჩამოასახლეს და მათთვის ასე უცხო ბარზე დააფუძნეს. საბოლოოდ კი, რასაც ვიმკით, ძალიან კარგად ვხედავთ. სისხლი და ომი არასდროს დაკლებია ქართულ მთას, ზოგადად კავკასიას. ჩეჩენ-ინგუშების დაღუპვისა და უმოწყალო ჟლეტვის ამბავს ისევე განვიცდიდი, როგორც შინაურებისას. საერთოდ, რაღა უნდა ვთქვა სამაჩაბლოზე, რომელსაც რატომღაც `სამხრეთ ოსეთი~ დაარქვეს, ჩვენს პაპებსა და მამებზე, შვილებსა და შვილიშვილებზე, რომლებიც ასე სასტიკად დაგვიხოცეს. საუბარი არ მაქვს ნატვრად ქცეულ აფხაზეთზე. ჩემი ერთი სამაჩობლოელი ასპირანტი წლების წინ ძარწემში მეპატიჟებოდა, წასვლა ვერ მოვახერხეთ მე და ამირანმა. ჩემს მეუღლეს კი ოჯახ-ოჯახ აქვს მოვლილი მთელი ქსნის ხეობა. სწორედ გუშინ მესტუმრა ჩვენი უმცროსი მეგობარი გვითხრა: `აი, ეთერო, როდისღა მოვახერხებთ წარწემში წასვლასო~ და თვალები ცრემლებით აევსო. შეიძლება უფალმა დამიფარა კიდეც, რომ არ წავედი ძარწემში _ არ მაქვს ნანახი ის, რაც დავკარგეთ. 8 ივნისის საღამოსთვის მონაწილეებს ყაზბეგშიც ვარჩევდით, შევხვდით მოხევეებს. როცა უღელტეხილზე გადმოვდიოდით და ლომისა გამოჩნდა, ამირანი მიაჩერდა სალოცავს და ლამის საჭესაც უშვა ხელი: `ვაიმე, რა ხეობა დავკარგეთო", - ამოიგმინა ამ ხევსურმა კაცმა, რომელსაც გრძნობის გამოხატვა, ჩვეულებისამებრ, არ სჩვევია, _ "ამ მთის იქით ასეთივე ხეობაც ხომ ჩვენია და ღმერთმა იცის, როდის შეეძლებათ ჩვენს შვილებს იქაურ მიწაზე ფეხის დადგმაო", _ დასძინა. ჩამოვაკებამდე ხმა არც გაგვიცია ერთმანეთისთვის... ქართველი არასდროს ყოფილა უიმედო, მაგრამ ცხადია, რომ ძალიან რთული დროა, მართლა, არ ვიცით, ვისი ლუკმა ვხვდებით, ვერც იმას ვაანალიზებთ, რა ხდება ქვეყანაში. პოლიტიკა ჩემთვის ბურუსით მოცული რამაა, არც მინდა, ამას ჩავუკირკიტო, რაღაცას აუცილებლად აღმოვაჩენ და გული მეტად მეტკინება და გამებზარება".
კავკასიური სახალხო დიპლომატია
"არ ვარ ანალიტიკოსი და არც ვდებ თავს ძალიან დიდ ცოდნაზე, მაგრამ ჩემი პროფესიიდან გამომდინარე ვიცი, რომ კავკასიელ ხალხებს შორის სახალხო დიპლომატია პოლიტიკაზე უპირატესი იყო... მინდია, ჩემი უფროსი ვაჟი, იქნებოდა 2-3 წლის, როცა პირველად ინგუშეთის გზით მანქანით ჩავედით არხოტში. გზადაგზა ისეთ ადგილებში აღმოვჩნდებოდით ხოლმე, რომ თავი შინ გვეგონა: ხალხი ძალიან თბილად გვხვდებოდა და სურდათ, როგორმე თავიანთი კეთილგანწყობა გამოეხატათ. უცნაური გრძნობა დამეუფლა: ვეძებდი ინგუშ ხალხს, დამხვდა კიდევაც, ოღონდაც რუსულენოვანი. ახალგაზრდები სულ რუსულად გვესაუბრებოდნენ, ფიზიკურად და სულით ნამდვილი მთიელები იყვნენ: წელწვრილი, კამკამა გოგოები, ახოვანი ჭაბუკები ფერადი თვალებით, თუმცა ყოფიერებაში უკვე უცხოობა შეემჩნეოდათ. თავის დროზე ამგვარი მიმართულება ჰქონდა აფხაზეთის ამბებსაც. ეს უკვე ძალიან ცუდი რამის ნიშანი. როგორც კი ფესვს, მშობლირ ენას წყდება ადამიანი, ძალიან ადვილია მას მშობლიურ მიწაზე მიბმულობაც დაურღვიო და სხვა სისხლში გამჯდარი ღირებულებებიც. ვთვლი, რომ ენა სახელმწიფოც არის და ადამიანი, მასში დევს ყველა საიდუმლო. მის დარღვევასთან ერთად გერღვევა აზროვნებაც, ცნობიერებაც, სახელმწიფოც. არ ვამბობ, რომ ჩავიკეტოთ საკუთარ ნაჭუჭში და არ ვემოგობროთ სხვა კულტურებსა და ხალხებს".
მოუვლელი დედაენა
"დემოკრატიულ საზოგადოებებში მკვდარ ენებს აცოცხლებენ და ჩვენ ვინ უნდა მოგვიკლას მშობლიური ენის სიყვარული და გაგვინელოს მისი შესწავლის წყურვილი?! დარწმუნებული ვარ, რომ დანაშაულის დიდი წილი ჩვენზეც მოდის: მისწავლებია სკოლებსა და უნივერსიტეტშიც. ფოლკლორული პაწაწა ამბებით ვიწყებდი მოსწავლეებთან საუბარს იმაზე, თუ ვინ ვართ და საიდან მოვდივართ. ვფიქრობ, რომ ჩვენს დამოკიდებულებაში, პროგრამებში, განათლების სისტემაშია პრობლემა. ოჯახს გადამწყვეტი როლის შესრულება შეუძლია: ვაკვირდებით, როგორი სიტყვებით, როგორი ფრაზებით ველაპარაკებით ჩვენს პაწაწებს?! როცა ვეკითხები, რა ზღაპრებს გიკითხავენ მშობლები შინ, მპასუხობენ, იცით, ეთერო მასწავლებელო, ბებია ინგლისურ ზღაპრებს მიკითხავს. შეიძლება სულაც არაა ცუდი, ინგლისურენოვანი ზღაპრების კითხვა, მაგრამ სწორედ ამ ბებიებმა უნდა უთხრან პატარებს, რომ არავისზე ნაკლები არც ლექსები გვაქვს, არც ფოლკლორი, და მით უმეტეს, ზღაპრები. პატარაობიდანვე ისეთი საკვები უნდა მივცეთ მათ, რაც მომავალში შინაგანად გაფურჩქნის პიროვნებას. სწორედ ამით უნდა დავიწყოთ ეროვნული ცნობიერების შენება და სამომავლო ნაბიჯების გადადგმა".
ამბად გაგონილი ხახმატში
"მე და ამირანმა ერთ-ერთ ექსპედიციაში, ხახმატში ჩავიწერეთ ბაბალე ალუდაურის მონაყოლი: ხევსური ახალგაზრდა კაცი კვდებოდა უკურნებელი ჭრილობით და ერთადერთი, რაც მას უშველიდა, წითელი გველის დამსვრეული შუშის წამალი იყო. ეს მალამო კი მხოლოდ ქისტის კაცს, ხევსურის მოსისხლე მტერს ჰქონდა დარჩენილი. მოხუცები გადაწყვეტენ, რომ მომაკვდავის ნათესავი წავიდეს ქისტეთში და თხოვოს წამალი, თან აბარებენ ქისტთან: მართალია, შენს მოსისხლეს სჭირია წამალი, თუ ვაჟკაცი ხარ, მოგვეცი წამალი, გამორჩეს, ისევ მტრებად დარჩებით და თუ გაქვს გული, მერე შეხვდით და გასწორდით ერთმანეთშიო, ახლა გველიც კი დასთხევს წამალს და შენ ხომ კაცი ხარო?! და ქისტიც კაცი ივაჟკაცებს და წამლის უკანასკნელ წვეთს გაიმეტებს ხევსური მოსისხლისთვის. ისტორია კი იმით მთავრდება, რომ ამ კეთილშობილური ქმედებით მტრობა წყდება. აი, ეს არის კავკასია და ვერანაირი რეზოლუცია, ვერცერთი ორგანიზაციის კომისიის გადაწყვეტილება რეალურ შედეგს ვერ მოგვიტანს, მათ ხომ არ იციან ჩვენი რეგიონი, მისი ტრადიციები და ღირებულებები. შეიძლება ვიღაცამ უვიცობაშიც კი დამადანაშაულოს, ამ შავ-ბნელმა პოეტმა რა იცის პოლიტიკისო, მაგრამ ფაქტია, რომ კავკასიურ ხალხებს ძალიან ბევრი რამ აქვთ საზიარო და ამას თვალი ყველამ უნდა გაუსწოროს, ყველაზე დიდი სამუშაო კაცობრიობას პოლიტიკის მიმართულებით სწორედ კავკასიაში აქვს, ოღონდაც ამ მუშაობამდე მათ კავკასია უნდა შეიცნონ".